ŚiwaŚakti - Encyklopedia wiedzy o śiwie śakti

Gitarani Praharadź,
India Divine, 31 sierpnia 2007.

W przeciwieństwie do kultu Ganeśy, kult Kartikeji ogranicza się do południowych Indii. W kalendarzu wedyjskim, szósty dzień miesiąca księżycowego (saszthi) jest uważany za dzień poświęcony Kartikeji. Jak głosi tradycja, Kartikeja poślubił Walli, leśną nimfę, oraz Dewasenę, córkę Indry. Według puran, narodził się On jako syn Pana Śiwy i Dewi Parwati, aby zabić demona Tarakasurę. Kartikeja jest także znany pod innymi imionami: Sanmatura, Sadanana, Sanmukha, Dewasenapati, Śaktidhara, Tarakari, Kumara, Skanda, Subrahmanja itd.

Według historycznych źródeł, Kartikeja dosiadał pawia. Kult bóstwa wojny, pełnego energii, jaśniejącego mocniej niż słońce, rozkwitł w czasach, w których podboje militarne były powszechną metodą prowadzenia polityki.

Źródła pisane podają różniące się, ale zawsze niezwykłe, wersje narodzin Boga. Oto jedna z nich. Indra udał się w góry, by w spokoju rozważyć, komu powinien powierzyć dowództwo niebiańskich wojsk.

Wtedy usłyszał krzyk dziewczyny. Kiedy do niej podbiegł, zobaczył, że próbuje ją porwać jakiś demon. Indra oswobodził dziewczynę, a ta powiedziała mu, że gdyby miała męża, to nie musiałaby obawiać się demonów. Wyraziła pragnienie posiadania męża sławnego i oddanego Brahmie, a także takiego, który byłby zdolny pokonać zarówno demony, jak i bogów. Takim, przeznaczonym specjalnie dla niej mężem, został Kartikeja – o sześciu głowach, dwunastu oczach, dwunastu uszach i dwunastu ramionach. Kartikeja został wychowany przez sześć przybranych matek, zwanych Kritikami lub Plejadami.

Plejady, czyli siedem cnotliwych niewiast, były żonami siedmiu boskich mędrców (saptaryszi). Sześć z nich wychowało się razem w niebiosach i stąd przylgnęło do nich imię Kritiki. Siódma z nich, dorównująca im w cnocie i pobożności, wychowywała się osobno jako gwiazda Arundhati.

P.K. Agrawala twierdził, że w _Rygwedzie_siedem sióstr posiadał Agni i potrzeba było siedmiu łon, aby go począć. Wygląda więc na to, że Kartikeja nie był jedynym synem wielu matek.

Sześć głów Kartikeji symbolizuje sześć atrybutów Bóstwa. Są nimi: mądrość (dźńana), nieprzywiązanie (wajragja), siła (bala), sława (kryti), bogactwo (śri) i boska moc (ajśwarja).

Badacze dzielą wizerunki Kartikeji na dwa rodzaje: „z” i „bez” pawia, który jest Jego charakterystycznym atrybutem. T.A. Gopinath Rao opisuje ikonografię Bóstwa w monografii zatytułowanej Elements of Hindu Iconography. Rao odkrył, że w rozmaitych źródłach Kartikeja jest przedstawiany z dwoma, czterema i więcej rękoma. Dwuręczne wizerunki uważane są za sattwika (w gunie dobra), czteroręczne za radźasika (w gunie namiętności), a te, które mają więcej rąk – za tamasika (w gunie ignorancji).

Według pism zwanych agamami, atrybutami Kartikeji są: moc (śakti), miecz (khadga), różaniec (akszamala), gest nieustraszoności (abhaja mudra), kogut (kukkuta) i tarcza (khetaka). Agamy zalecają umieszczenie podobizn Subhrahmanji/Kartikeji we wsiach i w pałacach. W zachodniej części świątyni Paraśurameśwary w Bhubaneśwarze znajduje się wizerunek Kartikeji z rozwianymi włosami, siedzącego na pawiu. Perspektywa, z której przedstawiono obie postacie, sprawia, że wydaje się jakby Kartikeja płynął łodzią, a włócznia była wiosłem. W rzeczywistości włócznia mierzy w demona (asura), którego widać na panelu poniżej.

Inna podobizna Kartikeji znajduje się we wschodniej części tej samej świątyni. Pochodzi ona z IX wieku. Bóg siedzi w medytacji na tronie, w lewej dłoni trzyma włócznię, a w prawej owoc. U podnóża tronu siedzi paw. Po obu stronach głównego bóstwa znajdują się płaskorzeźby erotyczne.

W świątyni Mukteśwary Kartikeja siedzi na padmasanie. Jego paw stoi po prawej stronie, a kogut po lewej. Oba ptaki spoglądają na Niego. Bóstwo trzyma w lewej dłoni włócznię, a prawą w geście błogosławienia (warada).

O świątyniach poświęconych Kartikeji wspomina jako pierwszy tekst autorstwa Kautilji – Arthaśastra. Jego powstanie datuje się na początek ery chrześcijańskiej.

Kartikeja ma złożoną osobowość. Z jednej strony jest przedstawiany jako Bóg mądrości, a z drugiej jako Bóg wojny. Od czasu jednak, gdy Ganeśa wykazał swą intelektualną wyższość nad Kartikeją, to on jest uważany za Boga mądrości.

W epoce Kuśanów, czyli na początku ery chrześcijańskiej, popularność Kartikeji znacznie wzrosła. Powodem może być to, że Kuśanowie byli przede wszystkim plemieniem wojowników. Wybór boga wojny na swego patrona był więc w ich przypadku zrozumiały. O wzroście popularności syna Śiwy świadczą liczne znaleziska monet z Jego podobizną, wypuszczonych przez króla Huwiska, pochodzącego z Kuśanów. Z tego samego okresu pochodzą pieczęcie Guptów. Niektórzy władcy Guptów przyjmowali nawet imiona świadczące o związku z Bogiem, np. Kumara Gupta czy Skanda Gupta. Guptowie byli wielbicielami Wisznu, ale oddawali cześć także innym bóstwom. Kumara Gupta I był pierwszym władcą z dynastii, który uczynił Kartikeję głównym bóstwem. Wypuścił on złote monety z podobizną Boga na pawiu. Monety Guptów odnaleziono w Waranasi i Kanaudź w Uttarpradeś oraz w Orissie.

Po epoce Guptów popularność Kartikeji w północnych Indiach spadła. Jego imię pojawia się w tym okresie w związku z Śiwą. Prof. Banerdźi zauważył, iż kult Boga w północnych Indiach sięga starożytności, Jego czciciele nigdy jednak nie uzyskali statusu odrębnej grupy religijnej, jak to było w przypadku innych ważnych bóstw: Wisznu, Śiwy, Śakti, Surji i Ganapatiego. Inaczej sytuacja przedstawiała się w południowych Indiach, gdzie Jego wielbiciele uformowali grupy czczące Go pod imionami Skandy, Kumary i Subrahmanji.

We wspomnianym muzeum w Orissie znajduje się kolekcja podobizn Kartikeji pochodzących z różnych części stanu. Rzadkim i cennym eksponatem jest wśród nich wizerunek sześciogłowego bóstwa. Eksponat ten znalazł dyrektor muzeum, dr C.B. Patel, w twierdzy na wzgórzu Dźunagarh. Kartikeja został wyrzeźbiony na płycie czerwonego piaskowca w okresie Kalaćuri. Wyższa prawa ręka dzierży trójząb i łapę pawia. Niższa lewa ręka trzyma słabo widoczny przedmiot. Wyższa prawa ręka jest częściowo uszkodzona. Na prawej stopie, która również jest uszkodzona, widać masywne bransolety. Wokół szyi bóstwa wiszą ogromne korale do medytacji (rudrakszamala), które opadają na brzuch postaci.