Encyklopedia
Indyjskie szkoły filozoficzne
Od czasów wedyjskich, indyjscy święci i filozofowie zgłębiali naturę rzeczywistości. Ich myśl dała początek licznym szkołom filozoficznym, które wyrosły z żyznej gleby Wed. Om.
Komentarz Artur Stadnik, za zgodą autora:
Filozoficzny krajobraz Indii rozciąga się pomiędzy monizmem (adwajta) a dualizmem (dwajta). Pierwszy pogląd, który głosi jedność Boga, duszy i świata, reprezentuje panteizm Śankary i kaszmirski śiwaizm. Dualizm z kolei reprezentuje Madhwa i wcześni paśupatowie, którzy głosili istnienie dwóch lub więcej odmiennych bytów. Pomiędzy tymi poglądami plasuje się dwajta-adwajta szkół: Ramanudźa wajsznawa wedanta i Śrikantha śajwa wiśisztadwajta. Istnieje sześć ortodoksyjnych szkół bramińskich (darśana), uporządkowanych w trzy pary: njaja – wajśeszika, sankhja – joga, mimamsa – wedanta. Monizm odrzucały njaja, mimansa i wedanta Madhwy, a akceptowała go, podważając przy tym realność świata postrzegalnego, wedanta Gaudapady i Śankary. Szkoły te zatem różnią się w podejściu do filozofii objawienia (śruti), w której świat, jako przejawiona cząstka Absolutu (Brahmana), nie wyczerpuje swego bytu. Innymi słowy Absolut przekształca cząstkę siebie w postrzegalny świat, lecz trwa niezależnie poza nim (monizm panenteistyczny). Absolut nie jest ograniczony zasadą niesprzeczności, dlatego może istnieć jednocześnie jako przejawiony i nieprzejawiony. Absolut zawiera w sobie wszelkie przeciwieństwa i jest poza nimi. Podobny pogląd głoszą szkoły, zakładające, iż świat powstał w tzw. przemianie rzeczywistej (parinama) Absolutu (Badarajana, Nimbarka, Wallabha, Ramanudźa) lub natury, odrębnej od Absolutu (sankhja, joga, Madhwa), lub przemianie substancji pierwotnych we wtórne (mimansa). Wszystkie te szkoły głoszą, iż przyczyna i skutek są realne.
Odmienny pogląd głosi szkoła Śankary, według której świat powstał w przemianie nierzeczywistej Absolutu (wiwarta), czyli realny jest tylko Absolut, a stworzenie i trwanie świata są złudne.
Szkoły te różni także podejście do Iśwary, uosobionego pana wszechrzeczy. W zależności od ich poglądu wyróżnia się szkoły teistyczne i ateistyczne. W szkołach teistycznych Iśwara jest albo utożsamiany z Brahmanem, przyczyną sprawczą, materialną i celową świata (Śankara, Nimbarka, Ramanudźa, Wallabha), albo Iśwara trwa poza światem jako jego władca i przyczyna celowa (Madhwa, njaja, joga, późna wajśeszika). Szkoły ateistyczne (mimansa, ateistyczna sankhja) nie przyjmują istnienia Iśwary. Poza wedyjskim nurtem filozofii znajdują się rzecz jasna poglądy, które odrzucają Wedy, czyli dżinizm, sikhizm, buddyzm i materializm Ćarwaki. /koniec komentarza/.
Wedy: „Teologowie pytają: Co jest przyczyną? Czy jest nią Brahma? Skąd pochodzimy? Gdzie żyjemy? Co jest podstawą naszego bytu?” Om Nama Śiwaja.