Encyklopedia
Epopeje historyczne
Popularnymi epopejami starożytnych Indii są Ramajana o bohaterach z dynastii słonecznej i Mahabharata o historii wielkiego rodu Bharatów. Tę kategorię utworów nazywa się itihasami, historiami. W puranach pojawiają się wątki ze wspomnianych epopei oraz opowieści o Śiwie, Wisznu i innych bogach. Według wersji samych tekstów, opisane w nich zdarzenia miały miejsce nie tylko w tej epoce stworzenia (kalpa), lecz także we wcześniejszych epokach.
Tekst Artur Stadnik:
Opowieści o bogach, mędrcach, bohaterach i demonach były opiewane przez wędrujących mędrców i bardów oraz wystawiane na scenie od zamierzchłych czasów. Słowo itihasa znaczy „w ten sposób właśnie było” i definiuje określony gatunek literacki – wielowątkową opowieść heroiczną. Najbardziej znaną i najobszerniejszą epopeją jest Mahabharata, opowieść o potomkach króla Bharaty, założyciela dynastii księżycowej. Opowieść kulminuje w wielkiej bitwie pomiędzy dwoma gałęziami rodu, która skończyła się zagładą cywilizacji Bharatawarszy („pre”- Indii). Wraz z zagładą tej cywilizacji zakończyła się trzecia epoka (dwaparajuga) i rozpoczęła czwarta, obecna (kalijuga). W treść Mahabharaty została wpleciona słynna Bhagawadgita, uważana za filozoficzną podstawę religii wedyjskich oraz epizody dydaktyczne (XII księga – „Księga pokoju”, zawierająca „Księgę o dharmie i wyzwoleniu”, XIII księga – „Księga pouczeń”). Dodatkiem do Mahabharaty jest Hariwamśa („Genealogia Hariego”) wysławiająca Krysznę, ale także Śiwę. Mahabharata prezentuje koncepcje metafizyczne (darśana, sankhja, joga), etyczne, kosmologiczne, psychologiczne i socjologiczne. Obszernie przedstawia obyczajowość swoich czasów. Liczne są w niej również odwołania do historii z puran. Autorstwo epopei przypisuje się mędrcowi Wedawjasie.
Ramajana, czyli „wędrówka Ramy”, przedstawia zdarzenia wcześniejsze niż Mahabharata, bowiem z przełomu wieku drugiego (tretajuga) i trzeciego (dwaparajuga). Treścią opowieści jest miłość i rozstanie Ramy, króla z dynastii słonecznej i awatara Wisznu, z Sitą, córką króla Dźanaki. Po porwaniu Sity przez władcę demonów, Rama wyrusza na poszukiwania i ostatecznie odzyskuje żonę. Główne postacie Ramajany stały się wzorcami kulturowymi o ponadczasowej sile oddziaływania. Wśród mieszkańców Indii żywa jest wizja idealnego państwa – „Ram radźja” rządzonego przez idealnego władcę – Ramę, u którego boku stoi Sita, cnotliwa żona i mądra władczyni. Parę wspiera Hanuman, ich oddany wielbiciel i wierny sprzymierzeniec. Autorstwo Ramajany przypisuje się wieszczowi Walmikiemu.
Purany, czyli „dawna tradycja”, w pismach objawienia zostały nazwane „piątą Wedą”, co – wbrew opinii niektórych badaczy – świadczy o ich wysokim statusie. Jako gatunek literacki purany istniały już w czasach wedyjskich, chociaż obecny kształt nadano im przypuszczalnie później. Ich przystępna forma miała ułatwić zrozumienie wiedzy Wed przedstawicielom niższych kast i kobietom. Ale w warunkach wieku Kali, obecnego wieku upadku, odbiorcami puran są właściwie wszyscy. To z puran czerpią dzisiaj wiedzę na temat swej religii i kultury zarówno kapłani, jak i zwyczajni wyznawcy. Kanon puraniczny obejmuje 18 pozycji, podzielonych na trzy sekcje, w zależności od Bóstwa, z którym poszczególne księgi są związane. Sześć dotyczy Śiwy (tamasa purana: Śiwa, Linga, Skanda, Agni, Matsja, Kurma), sześć Wisznu (sattwa purana: Bhagawata, Wisznu, Naradija, Garuda, Padma, Waraha) i sześć Brahmy (radźasika purana: Brahma, Brahmanda, Brahmawaiwarta, Markandeja, Bhawiszja, Wamana). Purany zajmują się tematyką kosmologiczną (stworzeniem, okresowymi zagładami światów, cyklami stworzenia), genealogią bogów i mędrców oraz dziejami dynastii królewskich). Poza tymi głównymi tematami, purany traktują o rozmaitych dziedzinach: filozofii, religii (zwłaszcza bhakti), gramatyce, fonetyce, poetyce, astronomii, astrologii, geografii, wojskowości, budownictwie zgodnym z zasadami wastu (indyjski odpowiednik feng-shui), itd. Za autora głównych puran uważa się mędrca Wedawjasę. /koniec tekstu/
Na wiele języków przetłumaczono Pańćatantrę, opowieści stworzone dla królewskich dzieci, które przekazują mądrość w zdarzeniach z życia zwierząt. Bhagawadgita konkluduje: „Kto będzie zgłębiał tę naszą świętą rozmowę, ten złoży mi (Bogu) ofiarę z mądrości. Nawet ten, kto tylko jej wysłucha z wiarą i bez uprzedzeń, osiągnie szczęśliwe światy pobożnych istot”. Om Namaśiwaja.