ŚiwaŚakti - Encyklopedia wiedzy o śiwie śakti

I. SANATANA DHARMA

Sanatana dharma jest zasadniczo kultem natury. Człowiek z trwogą i podziwem staje wobec jej piękna i potęgi. Stopniowe jej poznawanie i odkrywanie przynosi mu radość i szczęście. Natura niczym matka dostarcza wszystkiego, co potrzebne do życia. Między nią a człowiekiem panuje idealna harmonia. Wschód słońca ożywia jego duszę, zachód wycisza ją i uspokaja. Nocą człowiek składa dłonie w geście zachwytu dla księżyca, którego poświata fascynuje go i urzeka swoim pięknem. Składa pokłon całej naturze na wszystkie cztery strony świata w podzięce za doznane za dnia błogosławieństwa. Na łonie natury czuje się bezpieczny i zadowolony.
Od chwili przebudzenia do chwili zaśnięcia cały dzień jest nieustannym procesem oddawania czci. Wiara człowieka jest sposobem życia. Jest całym jego życiem. Na pewnym etapie swojego życia człowiek zwraca się ku swojemu wnętrzu, by poznać Boginię Matkę obecną w jego sercu.

SYMBOLE JAKO UŚWIĘCONA SZTUKA

Przedstawiane tu symbole mają swoje źródło w tantrze, dlatego należą do nurtu sztuki tantrycznej, której celem jest rozbudzenie wyższego poziomu percepcji. Ich prawdziwe znaczenie nie polega na wartości estetycznej, lecz na filozofii życia, jaka kryje się za ich formą graficzną.
Sztuka tantryczna to widzialna metafizyka. To synteza świata zewnętrznego i wewnętrznego, w której rzeczywistością jest psychofizyczna jedność człowieka z kosmosem.
Symbole są alegoriami, przejawami wewnętrznej wizji. Ich znaczenie kryje się w metafizycznych niuansach i odcieniach. Dzięki nim prawdziwa rzeczywistość staje się widoczna. Są one wizualną pomocą na drodze ku samorealizacji.
Symbole są ponadczasowe. Przetrwały wieki, przekazywane z pokolenia na pokolenie. Mają ponadczasową cechę – reprezentują podstawowe zasady życia. Sztuka tantryczna służy poznaniu tego, co intuicji już jest znane. Świat materialny jest miejscem, w którym odbywa się poznanie wewnętrznej rzeczywistości, wiodące ku głębszemu sensowi istnienia, czyli ku oświeceniu. To ono jest ostatecznym i najwyższym celem życia.

II. SYMBOLE METAFIZYCZNE

Metafizyczne symbole religijne skrywają głębokie mistyczne znaczenie.
Trwają od tysięcy lat w niezmienionej formie mimo pojawienia się i zniknięcia rozmaitych filozoficznych szkół oraz idei religijnych w duchowym krajobrazie subkontynentu indyjskiego.

TANTRA

Tantra jest doktryną o wielkim znaczeniu, ponieważ zawiera w sobie filozofię i zasady pomocne w osiągnięciu oświecenia.
Tantra wywodzi się z czasów prewedyjskich. Reprezentuje jedną z najstarszych form oddawania czci Bogini Matce przedstawianej pierwotnie w formie trójkąta symbolizującego płodność. W późniejszych czasach żeńską zasadę zaczęto przedstawiać za pomocą trójkąta odwróconego.
Tan znaczy „rozwijać się, powiększać, rozszerzać”, a tra – „chronić”. Z połączenia tych wyrazów powstaje tantra, czyli ochrona rozwijającej się samoświadomości.
Tantra objaśnia mistyczną filozofię i zasady, których należy przestrzegać, by osiągnąć oświecenie. Nie nakazuje wyrzeczenia się świata i praktykowania ascetyzmu. Uczy, jak wykorzystywać ludzkie instynkty i ludzką energię na ścieżce ku oświeceniu godząc tę postawę z brakiem przywiązania. Tantra uczy wykorzystywania trzech sił (trigunja): ducha, mowy i ciała. Zwieńczeniem praktyki tantry jest całkowita wolność umysłu od wszelkich więzów.
Ducha reprezentuje jantra; mowę – mantra, a ciało – pozycje jogi (asany). Każda z tych metod służy obudzeniu mocy drzemiących w ciele człowieka.
Jantra i mantra odnosi się głównie do struktury wszechświata i jego fundamentalnej jedności utrzymywanej mocą Bogini Matki. Ta fundamentalna zasada jedności dotyczy też mikrokosmosu, czyli jednostki.
Tantra dotyczy głównie ciała, czyli mikrokosmosu. Zgodnie z jej założeniami jednostka stanowi miniaturę kosmosu. W miarę rozwoju jednostki rozwija się też ukryty w niej kosmos.
Wszechświat reprezentuje oddzielenie, rozproszenie, ekspansję, jednostka zaś reprezentuje skupienie i zwartość. Zasadę i moc Bogini Matki łatwiej dostrzec na poziomie mikrokosmosu (jednostki) niż na poziomie makrokosmosu (wszechświata).
Najwyższym tantrycznym bóstwem jest Bogini Matka. Podstawową filozoficzną zasadę tantry można odnaleźć w Śri Ćakrze reprezentującej jedność Śiwy (pierwiastka męskiego) i Śakti (pierwiastka żeńskiego). Ćakry (ćakramy) występują w ciele ludzkim w miejscach skupienia energii.
Wiedza o ćakrach jest złożona. Wymaga ćwiczeń (joga) i praktykowania mantr oraz medytacji. Celem tych praktyk jest przebudzenie energii kundalini (żeńskiej zasady zwanej też śakti), umiejscowionej u podstawy kręgosłupa i wzniesienie jej do czubka głowy, by połączyła się z Śiwą, męską zasadą.
Mistycznemu zjednoczeniu żeńskiej i męskiej zasady towarzyszy samorealizacja.

MANTRA

Mantra to słowo o potężnej mocy, zwykle kombinacja sanskryckich sylab, fraza wykorzystywana jako inwokacja, modlitwa, recytowana głośno i powtarzana wielokrotnie.
Mantra jest symbolem o mocy materializowania bóstwa czy aspektu, który reprezentuje. Boskie imię jest nie etykietką, lecz uświęconą formułą, która powtarzana regularnie i wielokrotnie tworzy więź między bóstwem i bhaktą.
W mantrze jest moc i dynamika, dlatego należy wypowiadać ją z właściwą uwagą i naciskiem na rytm i dźwięk. Niektóre mantry można powtarzać w myślach lub szeptem. Najważniejszą z nich jest mantra OM, która pomaga bhakcie rozbudzić uśpione duchowe siły.
Man znaczy „dusza, umysł”, a tra – „chronić, prowadzić”. Mantra pełni więc rolę przewodnika duszy i opiekuna/obrońcy umysłu.

OM

U zarania stworzenia z pustki najpierw wyłoniła się trzyliterowa sylaba A-U-M. Często ściąga się ją i zapisuje w formie OM.
Uważa się ją za pierwotny dźwięk, który rozległ się w stworzonym wszechświecie. Dlatego ma status najświętszej i najpotężniejszej mantry. OM niektórzy nazywają też Bogiem lub Paramatmą. Jako najwyższa mantra, OM musi poprzedzać wszystkie inne mantry, w przeciwnym wypadku następujące po niej mantry nie będą mieć odpowiedniej duchowej mocy.
Należy ją wypowiadać przed każdą rozpoczynaną pracą, ponieważ towarzyszyła początkom wszechświata. Przedstawia tworzenie, utrzymywanie i pochłanianie wszechświata. Odpowiada trzem elementom (guna) natury. Reprezentuje hinduską trójcę, czyli Brahmę, Wisznu i Śiwę.
Słyszy się ją w trakcie głębokiego pogrążenia w medytacji. Przenika ona cały kosmos, jest nieodłącznym czynnikiem życia powiązanym z prokreacją. Jest symbolem Bogini Matki.
Recytowana głośno oczyszcza i aktywizuje pewne siły w ciele człowieka, pomaga pokonać problemy związane z doczesnością. Istniała przed stworzeniem i będzie istnieć po końcu stworzenia. Jest niezniszczalna, dlatego symbolizuje nieskończoność. Reprezentuje świat przejawiony i nieprzejawiony.

MANDALA

Mandala w sanskrycie znaczy „koło”. Jest magicznym diagramem przenikniętym boskim duchem. Po ukończeniu staje się jantrą – rytualnym obiektem czci ułatwiającym skupienie i medytację, osiągnięcie duchowej wizji oraz aktywację nadnaturalnych sił drzemiących w ciele człowieka.
Tworzenie mandali to akt graficznego przedstawienia ważnych aspektów świata bhakty i jego konstytucji psychicznej. Między tymi czynnikami zachodzi dynamiczna interakcja. Mandala jest obrazem skupienia energii. Jej zadaniem jest ochrona, tworzenie, integracja i przemiana.
Środek mandali stanowi kropka. Jest to symbol z pozoru pozbawiony wymiarów. Oznacza „nasienie, ziarno, spermę, kroplę”, czyli punkt wyjścia, początek. W kropce mandali skupiają się zewnętrzne energie. Oddając graficznie te zewnętrzne siły, bhakta pracuje nad własnymi energiami wewnętrznymi, które także znajdują odzwierciedlenie w graficznej formie mandali. Stąd mandala reprezentuje przestrzeń zarówno zewnętrzną, jak i wewnętrzną. Jej celem jest usunięcie dychotomii przedmiot-podmiot. Dzięki temu aktowi mandala staje się uświęconym bóstwem.
Kropkę obramowuje się trzema liniami tworzącymi trójkąt. Trójkąt normalny (z wierzchołkiem zwróconym ku górze) symbolizuje zasadę męską. Trójkąt odwrócony symbolizuje zasadę żeńską. Okrąg opisany na tym trójkącie jest znakiem rozwijającej się świadomości bhakty. Zewnętrzny kwadrat reprezentuje fizyczny świat ograniczony z czterech stron. Płatki lotosu okalające okrąg symbolizują moc odradzania się i zasady. Środkowa część mandali jest siedzibą bóstwa.
Mandala jako całość może reprezentować miasto, pałac lub wyspę, najczęściej jednak symbolizuje mityczną górę Meru zbudowaną ze złota i wysadzaną kamieniami szlachetnymi, święty trójkąt kojarzony z Boginią Matką.
Przeistoczenie mandali w bóstwo wymaga napisania sanskryckich sylab we właściwych miejscach. Podczas rytuału przeistoczenia mandali bhakta sprzęga swoją energię z energią bóstwa, by pobudzić zewnętrzne siły i własne moce. Jego świadomość zostaje uzewnętrzniona, wykracza poza subiektywne odczucia i otaczające ją zewnętrzne siły. W ten sposób dokonuje się krok na drodze ku duchowemu rozwojowi.
Mandala w tradycyjnie pojmowanym religijnym kontekście jest graficznym symbolem obiektu czci. Tak rozumiana mandala może też być reprezentowana przez inną niż graficzna formę – ludzką, niby-ludzką, zwierzęcą, nieożywioną (kamienie czy kryształy spotykane w naturze). Mandalą może być linga, dysk Wisznu, trójząb Śiwy czy włócznia Dewi. Są to konkretne reprezentacje bóstwa. Inne, choć także konkretne (bo widoczne), są abstrakcyjne, a w ich znaczeniu kryją się pierwiastki mistyczne.

JANTRA

Jantra to uświęcona mandala. Termin jantra tworzą dwa słowa. Jan znaczy „regulować”, tra – chronić. Tym sposobem regulacja staje się formą ochrony. Jantra to środek do regulacji dynamiki energii bhakty, jej ochrony przed wyczerpaniem, rozkładem, zanikiem.
Przed rozpoczęciem pracy nad jantrą bhakta musi medytować o jej mistycznej formie. Jest to rodzaj uświęconego zobowiązania. Dzięki niemu bhakta zyskuje zdolność do przyciągnięcia uwagi konkretnego bóstwa i skłonienia go, by zstąpiło i przeniknęło jantrę pomyślną opiekuńczą energią.
Istnieje wiele rodzajów jantr, lecz najświętszą jest Śri Ćakra. Można ją wykonać ze złota, srebra lub miedzi. Złota służy uzyskaniu wpływów w świecie, srebrna sprzyja zachowaniu zdrowia oraz długiemu życia; miedziana sprzyja gromadzeniu i zachowaniu bogactwa. Jantra ze wszystkich trzech metali zapewnia osiągniecie wszystkich tych celów.
Trwała jantra umiejscowiona na ziemi nosi miano aćana, czyli nieruchoma, niezmienna. Może przyjąć formę napisu wyrytym w kamieniu, w skale, na metalowej płycie. Raz zainstalowana i poświęcona staje się ołtarzem, miejscem oddawania czci. Jantra nietrwała musi być poświęcona od nowa, by tchnąć w nią moc. Istnieją też małe jantry umieszczone na kawałkach kryształu czy metalu, które nosi się jako talizmany. Takim jantrom nadaje się tylko święte imiona. Określa się je ogólnym terminem dharana-jogja, co oznacza jantry, które można nosić na ciele.

ŚRI JANTRA

Śri Jantra jest uważana za najwyższą mistyczną mandalę. Nosi ona też miano Śri ćakry, czyli żywej jantry.
Śri Jantry nie może stworzyć zwykły bhakta. Jej przygotowanie należy wyłącznie do guru lub nauczyciela, ponieważ jest ono związane z aktem oddawania czci. Osoba tworząca Śri Jantrę musi pościć, podjąć wyrzeczenia i medytować w odosobnieniu o wzorze diagramu, który ma powstać. Nie można go ani sprzedać ani wymienić. Zwykle daje się go uczniowi.
Głównym bóstwem jantry jest Bogini Matka usytuowana w centralnym punkcie – Środku Wiecznej Szczęśliwości – reprezentowanym przez Śiwę, który – pozbawiony mocy – nie mógł się poruszać. Dewi jest dawczynią życia, inspiracją. Oto tantryczna zasada leżąca u podstaw oddawania czci Śri Ćakrze. Pierwiastek kobiecy dominuje nad pierwiastkiem męskim.
Bogini jest dynamiczna, Bóg jest statyczny. Oboje są nierozerwalnie z sobą związani. Śri Jantra reprezentuje oba te aspekty. Nierozdzielność zasady żeńskiej i męskiej jest ważną częścią symboliki Śri Ćakry.
Mantra Śri Ćakry składa się z trzech liter. To ona stała się przyczyną zespolenia Śiwy i Śakti, źródłem wszechświata, jego trwania w harmonii, a później wchłonięcia. Centrum emanacji nazywa się śriszti-ćakra, centrum trwania – sthiti-ćakra, a centrum absorpcji – sanhara-ćakra. W pierwszym rezyduje księżyc (Soma), w drugim – słońce (Surja), w trzecim – ogień (Agni). Ta nierozerwalna triada nosi nazwę tripura.
Śri Jantra jest zatem diagramem prezentującym w skondensowanej formie cały proces stworzenia. Jest w nią wpisana kama-kala, fundamentalna zasada wszelkiego istnienia i doświadczenia. Kama znaczy „pragnienie”, ka – „emanacja”, la – „wchłonięcie, koniec”.
Pierwotne pragnienie (spanda) przybrało formę światła (prakaśa). Przeniknęło ono Śakti – inspirację, transcendentalną esencję – czego skutkiem był dźwięk Aham („ja”), źródło materialnego świata. Ten dźwięk jest właśnie mantrą OM.

TRÓJKĄT

Zasadę kama-kala symbolizuje następujący trójkąt: jedna kropka na górze, dwie kropki na dole. Kropka na górze to „kama”, kropki na dole to odpowiednio „ka” – emanacja i „la” – wchłonięcie. Kropki na dole łączy linia reprezentująca fundamentalną zasadę. Linia biegnąca ku górnej kropce oznacza emanację, a linia biegnąca od górnej kropki w dół oznacza wycofanie.
Ten trójkąt symbolizuje męską zasadę.

TRÓJKĄT ODWRÓCONY

Trójkąt odwrócony symbolizuje żeński organ rozrodczy – joni. Tworzą go dwie kropki na górze i jedna kropka na dole połączone trzema liniami. Uważa się go za podstawową formę Bogini Matki, graficzny symbol żeńskiej zasady.

BOGINI MATKA

Śri Ćakrę tworzy dziewięć trójkątów: cztery z wierzchołkiem zwróconym ku górze reprezentujące męską zasadę oraz pięć odwróconych reprezentujących żeńską zasadę. Całość Śri Ćakry reprezentuje Boginię Matkę.
Bogini Matka jest nazywana Tripura z powodu swoich trzech form: fizycznej (materialnej), werbalnej (subtelnej) oraz mentalnej (transcendentalnej).

RYTUALNE ODDAWANIE CZCI

Pokłon jest symbolem duchowości. Akt składania pokłonu przesycony jest głęboką wiarą w Transcendentalną Istotę. Regularnie powtarzany, staje się częścią życia. Jest widomym świadectwem związku człowieka z Nieznanym.

ASANY JOGI

Asany są pozycjami ciała przyjmowanymi w trakcie ćwiczeń jogi połączonych z pranajamą (kontrolowanym oddychaniem). Ich podstawowym celem jest utrzymanie ciała w zdrowiu. Istnieją asany tantryczne, które budzą moc ukrytą w ciele. Ta moc to kundalini, czyli „moc węża”, energia żeńska zwana Śakti umiejscowiona u podstawy kręgosłupa, którą należy wznieść ku czubkowi głowy, gdzie zjednoczy się z Śiwą, energią męską.

PRANAMA

Zwana także namaskar. Jest to symboliczny pokłon składany bóstwu (można go przyrównać do zwyczajowego klękania wśród chrześcijan) oraz osobom przepełnionych boskim duchem. Pranama polega na złożeniu dłoni i złączeniu palców z jednoczesnym wypowiedzeniem słowa namaskar w chwili spotkania lub pożegnania. Jest ona jedną z wielu form oddawania czci i okazywania szacunku w przepojonej religijnością kulturze hinduskiej.

SURJA PUDŹA

Poranna modlitwa odmawiana na cześć słońca. Oddający cześć słońcu, najczęściej kobiety, przygotowują ofiarę w postaci kwiatów, ziaren, wody i małej lampki. Tacę z tymi przedmiotami kładą na domowym ołtarzu lub przed domem.
Podczas świąt bramini w Nepalu wczesnym rankiem przygotowują jantry na ziemi przed drzwiami swoich domów lub bramami prowadzącymi na teren ich posesji. Barwią je cynobrowym, żółtym i białym proszkiem, kładą kilka kwiatów i sypią ziarno, wypowiadając mantrę mającą tchnąć moc w powstałą jantrę. Środek jantry dekorują kropką symbolizującą górę Meru. Taka jantra ma moc oczyszczającą i odpędzającą zło.

III. MISTYCZNE ELEMENTY NATURY

Żyjący pośród natury człowiek z czasem uświadomił sobie jej hojność i tak uczynił pierwszy krok na drodze ku duchowości.

ĆANDRA
Ćandra to księżyc, święty element natury o mistycznych aspektach. W tantrze jest jednym z elementów triady zwanej tripurą. Nosi imię Soma. Jest atrybutem Śiwy, Durgi i Sambara. W swojej formie półksiężyca zdobi głowę tych bóstw.

SURJA
Surja to słońce. Jest symbolem dawania życia, stąd jego umiejscowienie jako bóstwa w centrum wszechświata.
W oczach hindusów nie jest najwyższym bóstwem. Wyżej w hierarchii stoi bóstwo nieba, przestrzeni, w których się porusza.
Mówi się, że prawdziwe słońce – siła witalna – jest obecna w sercu każdego człowieka. Gdy ukazuje się oczom medytujących joginów i mnichów, przypomina lśniącą złotą monetę. Wtedy osiągają oni stan oświecenia.

AGNI
Agni znaczy „ogień”. Jest to pierwszy żywioł wymieniony w Rigwedzie. We wczesnej epoce wedyjskiej składano ofiary Agniemu, bogowi ognia.
Pierwotnie posługiwano się nim jako bronią. Później ogień stał się symbolem zniszczenia, warunkiem koniecznym do stworzenia nowego życia. W tantrze jest bóstwem rezydującym w centrum symbolizującym pochłanianie kosmosu.
Stanowi ważny element rytualnych ofiar. Reprezentuje energię męską, jest atrybutem Śiwy, Durgi i Kali.

KOŁO
Koło – ćakra – oznacza toczenie się, ruch kolisty. Z ćakrą wiąże się wiele konotacji. W kulturze Indii reprezentuje przede wszystkim słońce, księżyc w pełni, ćakry w ciele ludzkim i kwiat lotosu.
Koło było też symbolem broni, takiej jak dysk Kryszny. Później stało się znakiem życia i śmierci. Jako obiekt rytualny reprezentuje ostry instrument, którym usuwa się przeszkody na drodze wiodącej ku oświeceniu. Jest atrybutem Wisznu i Śiwy.
Koło ze szprychami w hinduizmie nie oznacza dharmaćakry. Symbolizuje ruch – postęp.

ĆAKRA
Ćakra ma kształt koła. W tantrze oznacza nieustannie wirujące centrum energii. Jako koło symbolizuje moce tajemne i absolutną pełnię, kompletność. Ćakrę łączy się z praktyką jogi i tantryczną medytacją, ponieważ to właśnie przez kolejne ćakry umiejscowione w kręgosłupie kundalini, energia Śakti, wznosi się stopniowo ku czubkowi głowy, gdzie łączy się z Śiwą, energią męską. Jest atrybutem Durgi, Wisznu i Surji.

PIĘĆ ELEMENTÓW NATURY
Eter – umiejscowienie: okolice gardła (wiśudha)
Powietrze – okolice serca (anahata)
Ogień – okolice pępka (manipura)
Woda – okolice organów płciowych (swadiszthana)
Ziemia – okolice odbytu (muladhara)

Pięć elementów natury reprezentuje pięć ćakr w ciele ludzkim usytuowanych wzdłuż kręgosłupa. Ćakry są centrami energii, punktami, w których kontaktują się z sobą ciało fizyczne i psychika.
Sanatana dharma głosi tezę, że wszystko we wszechświecie, z atomami włącznie, jest wzajemnie z sobą powiązane. Centra energii w ludzkim ciele symbolizowane przez ćakry są niewidoczne, lecz ich obecność jest wyraźnie wyczuwalna.
Prócz pięciu ćakr reprezentujących pięć elementów natury istnieją dwie niezmiernie ważne ćakry. Reprezentują one świadomość i umysł.
Adźńa ćakra – trzecie oko – reprezentuje świadomość. W trakcie medytacji na tym punkcie należy się skoncentrować, by otworzyć ją dla pełni świadomości i rozwinąć jogiczną wizję, zdolność widzenia niewidzialnego.
Sahasrara ćakra znajduje się na czubku głowy. Tam umiejscawia się umysł i czystą świadomość. To siedziba Śiwy, męskiej zasady. Kiedy w tym miejscu Śakti łączy się z Śiwą, medytujący doświadcza transcendentalnego mistycznego przeżycia.
To tam dociera wędrująca z serca boska iskra – siła witalna. I tamtędy wydostaje się z ciała. Medytujący widzi ją jako jarzące się koło z tysiącem płatków lotosu.
Właśnie taki obraz pragną ujrzeć jogini i mnisi dążący do samorealizacji. Ta boska iskra obecna jest w każdej żywej istocie.

SWASTYKA
Sanskrycka nazwa swastyki to swasti. Su znaczy „dobrze, odpowiednio”, asti – istota, istnienie”. Swastyka reprezentuje powodzenie, pomyślność. Później w hinduizmie i buddyzmie stała się symbolem prawa. Swastyka reprezentuje też ruch, czas i życie, wędrówkę słońca po nieboskłonie i kult słońca.
To bardzo stary znak, wywodzący się jeszcze z czasów prewedyjskich.
Swastyka prawoskrętna symbolizuje ewolucję, lewoskrętna reprezentuje zimowe słońce.
Jest atrybutem Brahmy, Wisznu, Ganeśy i Śakti.

PADMA
Padma to sanskrycka nazwa lotosu. Lotos rośnie na terenach bagiennych, podmokłych. Jest majestatyczną rośliną o pięknym kwiecie. Dlatego lotos symbolizuje możliwość oświecenia nawet wbrew trudnościom, jeśli dążenie do wyzwolenia jest wystarczająco silne.
Dla wyznawców tantryzmu padma jest tronem Bogini Matki, symbolem wiecznego źródła mistycznej mocy, wiecznego odradzania się, piękna i radości.
Hindusi uważają lotos za świętą roślinę. Każda jego część ma określone znaczenie: łodyga oznacza, że każde życie wyłania się z wody; liść oznacza płodną ziemię; pąk oznacza czystość, dziewictwo; rozkwitnięty kwiat oznacza słońce.
W tantrze symbolizuje ćakry umiejscowione w ciele.
Lotos jest atrybutem Bogini Matki, Saraswati – bogini sztuki, muzyki, literatury – oraz Lakszmi – bogini bogactwa i fortuny.

ŻEŃSKA ZASADA
Okrąg z kropką w środku pierwotnie reprezentował joni, żeński organ płciowy.
Ten prosty znak później został skorygowany. Do okręgu dodano ujście, zaś czarną kropkę zastąpiono przyrodzeniem (lingam), męską zasadą.

JONI
Ten symbol żeńskiego organu płciowego powstał na bazie okręgu z kropką. Joni zawsze przedstawia się w powiązaniu z lingamem Śiwy, który wyrasta z jej środka. Lingam również nigdy nie występuje samodzielnie. Te dwa elementy są nierozdzielne. Razem symbolizują jedność żeńskiej i męskiej energii, wzajemnie się uzupełniając. Joni jest symbolem pasywności i dynamizmu jednocześnie.
Zwykle oddaje się cześć samemu lingamowi, podczas gdy Bogini Matka pozostaje w cieniu. W hinduskiej tradycji ludowej i w tantryzmie to Bogini Matka jest nadrzędna wobec Śiwy. Reprezentuje ona dynamiczną siłę, podczas gdy Śiwa w swym pasywnym stanie jest tylko jednym z przejawień jej transcendentalnej mocy.

ŚAKTI
Śakti to sanskrycka nazwa stwórczej żeńskiej zasady. Symbolizuje ją odwrócony trójkąt. W tantrze ta żeńska energia nosi miano kundalini.
Kundalini, określana mianem mocy węża, oplata podstawę kręgosłupa trzy i pół razy. Celem tantrycznej medytacji jest wzniesienie kundalini poprzez kolejne ćakry ku Śiwie, męskiej zasadzie umiejscowionej na czubku głowy (sahasrara ćakra).
Obudzona kundalini wydaje gniewny dźwięk podobny do syku węża. Syk trwa, póki kundalini nie dotrze do sahasrara ćakry i nie zjednoczy się z Śiwą. Wtedy medytujący osiąga samorealizację.
Śakti reprezentuje kinetyczny aspekt najwyższej zasady: moc przenikającą całe stworzenie. Śakti to także imię małżonki Śiwy.

MĘSKA ZASADA
Symbol twórczej męskiej zasady ewoluował od fallusa – lingamu, poprzez grot włóczni i górę po płomień.
Każdy z tych symboli reprezentuje męski organ płciowy, męską zasadę i męską energię.

LINGAM
Lingam (linga) to symbol fallusa Śiwy, męskiej zasady. Stanowi go wolnostojący w przyrodzie kamień o cylindrycznym kształcie.
To najczęściej spotykany, wręcz wszechobecny symbol Śiwy. Ma swoje źródło w czasach prewedyjskich. Lingam uważa się nie tylko za symbol męskiego organu płciowego, płodności czy rozrodu. Jest on świętym symbolem jako forma samego bóstwa, wyrażająca bezpośrednio jego obecność i wskazująca na Śiwę jako najwyższą siłę we wszechświecie.
Pierwotnie lingam oznaczał bezforemność natury, potem czystą świadomość. Symbolem Śiwy, energii męskiej, stał się o wiele później.
Często dekoruje się wierzchołek lingamu cynobrowym, żółtym i białym proszkiem symbolizującym krew. Jest to symboliczna pozostałość po ofiarach zwierzęcych składanych w zamierzchłych czasach. Jako obiekt czci umieszcza się lingam w najbardziej uświęconej części świątyni, do której dostęp mają jedynie najbardziej zaufani wierni oraz kapłan.

ŚIWA-ŚAKTI JOGA
Ten rodzaj jogi oznacza zjednoczenie Śiwy i Śakti, męskiej i żeńskiej zasady.
Ilustrują je trzy symbole o różnym stopniu złożoności.
Pierwszym i najprostszym jest okrąg opisany na trójkącie. Okrąg reprezentuje joni, trójkąt reprezentuje górę, czyli przyrodzenie.
Drugi symbol reprezentuje spotkanie i idealne uzupełnianie się żeńskiej i męskiej energii.
Trzecim symbolem jedności żeńskiej i męskiej zasady jest sześcioramienna gwiazda powstała z dwóch trójkątów, w tym jednego odwróconego. Ten symbol wykorzystuje się przy tworzeniu astrologicznych diagramów.

OŚMIORAMIENNA GWIAZDA
Ten symbol tworzą dwa kwadraty, w tym jeden odwrócony o czterdzieści pięć stopni. Ten symbol wykorzystuje się przy tworzeniu mandali. Przypisuje się mu moc chronienia przed złymi duchami.

IV. BOSKIE ZWIERZĘTA

Na przestrzeni dziejów sanatana dharma, rozwijając się i ewoluując, włączył w sferę kultu nadzwyczajne cechy pewnych zwierząt, czyniąc je obiektem kultu. Z czasem zwierzęta te stały się symbolami konkretnych cech.
W świecie dualizmu dobro-zło bóstwa uosabiające moc zdolną unicestwić demoniczne siły przedstawiano jako pół ludzi, pół zwierzęta. Budziły one strach swoją straszliwą niszczącą siłą. Oto kilka przykładów.

NAGA
Naga znaczy „wąż”. Jest uniwersalnym symbolem metafizycznych cech. Jako jedyna istota we śnie przyjmuje kolisty kształt, a przebudzona rozprostowuje się. Wije się albo pełznie zygzakiem. Reprezentuje koło, żeńską zasadę, i fallusa, męską zasadę. Kiedy się porusza, staje się symbolem spermy, nasienia.
W sanatana dharmie wąż symbolizuje wieczny cykl czasu i nieśmiertelności. Wyznawcy oddają mu cześć jako boskiej lub półboskiej istocie uważanej za bóstwo deszczu i strażnika ziemskich bogactw. Czasami bywa uważany za istotę demoniczną, której jednak także oddaje się cześć.
Na południu Indii wąż jest symbolem płodności, a na północy symbolem ochrony, opiekuńczości. Wisznu w postaci Pańćanaka ma nad głową baldachim, który rozpościera nad nim pięciogłowy wąż. Wisznu w postaci Narajana śpi na łożu z węży.
Panem węży jest Śiwa. Stąd jednym z jego atrybutów jest kobra. W królestwie Nepalu jest to Nagaradźa (król węży), któremu oddaje się cześć zwłaszcza podczas święta Nagpańćami.
W tantryzmie wąż ma status bóstwa. Reprezentuje on żeńską energię i nosi imię Śakti.
Boginią węży jest Manasa. Jej wyznawców określa się mianem nagów. Praktykują oni tantryzm.

NAKULA
Nakula to sanskryckie miano mangusty. W Nepalu nazywa się ją naurimusa.
Mangusta jest wrogiem węży, lecz na rytualnych malowidłach występuje razem z wężem. Węża przedstawia się jako strażnika bogactwa, mangustę jako właściciela tych dóbr.
Mangustę łączy się z Kuberą, bogiem bogactwa, męskiego odpowiednika Lakszmi, bogini fortuny. Pod wpływem nacisku wywieranego przez Kuberę mangusta obdarza ziemię bogactwem.

MRYGA
Mryga to sanskrycka nazwa antylopy. Symbolem bóstwa stała się już w czasach prewedyjskich. Zdecydowały o tym jej atrybuty: siła, zwinność i szybkość.
Skóra antylopy, tak jak skóra tygrysa reprezentującego potężną siłę, nieustraszoność i dzikość, stała się elementem używanym podczas rytuałów.
Śiwa bywa przedstawiany z antylopą w lewej ręce. Oznacza to, że jest on panem natury.

MATSJA
Rybę uważa się za pierwszą inkarnację Wisznu, dlatego jest jednym z jego atrybutów.
To drugie stworzenie o uniwersalnym mistycznym znaczeniu. Suwarna matsja, znak zodiaku utworzony z dwóch złotych ryb, symbolizuje życiowe powodzenie oraz ratunek przed pełną nieszczęść ziemską egzystencją.

V. BOSKIE BRONIE

W pewnym momencie rozwoju sanatana dharmy bóstwa obdarzono różnymi rodzajami broni. Przypisano im mistyczne moce oraz metafizyczne znaczenie.
Najprostsze z nich były zrobione z drewna, inne z ludzkich kości i czaszek (te miały znaczenie ezoteryczne), jeszcze inne z metalu.

TRIŚULA
Ta broń jest dokładną repliką trójzębu greckiego Posejdona i rzymskiego Neptuna, mitologicznego boga mórz i oceanów.
Trzy zęby symbolizują trzy atrybuty Boga jako stwórcy, utrzymującego i niszczyciela. Trzon reprezentuje oś wszechświata.
Trójząb Śiwy nosi nazwę Sulla. Niczym piorun jest uważany za magiczną broń odstraszającą demony. Trójząb jest bronią Durgi atrybutem boga ognia oraz Mahakali, przerażającej formy Śiwy.

SULLA
Sulla to boska włócznia, broń przypisywana głównie Skandzie i Agniemu. Pierwotnie była ona niewidzialną bronią Wiśwakarmy, stwórcy wszechświata.

GHANTA
Ghanta to boski dzwonek. Symbolizuje on pierwotny mistyczny dźwięk – źródło wszelkiego stworzenia. W ręku Durgi, Bogini Matki, jest bronią, której dźwięk budzi przerażenie wroga. Jest atrybutem Śiwy i jego żony Kali.
Obok konchy jest elementem wykorzystywanym w trakcie rytuałów świątynnych.

WADŹRA
Wadżra to boski piorun, broń boga niebios Indry. Reprezentuje niepokonaną i niezniszczalną siłę unicestwiającą wszelką ignorancję.
Jako broń Indry wadźra była sztyletem o podwójnym ostrzu. Później stała się „diamentowym berłem” Śiwy.

WADŹRA-GHANTA
Piorun i dzwonek razem nie stanowią broni. Są boskim instrumentem. W rytuałach tantrycznych wadźrę, która reprezentuje zasadę męską, trzyma się w prawej ręce; dzwonek, reprezentujący zasadę żeńską i mądrość (pradźńa), trzyma się w lewej ręce. Jako przedmioty rytualne są nierozłączne, a ich interakcja wiedzie ku oświeceniu.

PARAŚU
Paraśu to boski topór, broń Paraśuramy, szóstego awatara Wisznu, który zstępuje na ziemię wezwany przez braminów do walki z kszatrijami. Topór symbolizuje pokonywanie ciemności i ignorancji. Uwalnia człowieka z ziemskich więzów, otwierając mu drogę ku ścieżce duchowej.
Paraśu jest także bronią boga wojny Skandy oraz atrybutem Śiwy i Ganeśy.

KHADGA
Boski miecz, symbol mądrości i oświecenia. Broń unicestwiająca ignorancję oraz przywiązanie do materii. Jest przedmiotem rytualnym i jako takiemu oddaje mu się cześć. W przedstawieniach graficznych im dłuższy, tym lepszy. Wyznawcy wierzą, że przynosi szczęście.

KHETAKA
Khetaka to tarcza. Osłania przed atakami wroga. Używają jej pomniejsi bogowie, gdy ich wrogowie dysponują demonicznymi mocami. Bogowie stojący wyżej w hierarchii bogów lub władający niezniszczalną bronią nigdy nie noszą tarczy, ponieważ jej nie potrzebują.

DHANUŚA-BANA
Boski łuk i boska strzała. Sama strzała (bana) oznacza pięć zmysłów, symbolizuje więc świadomość. Jest atrybutem tantrycznych bóstw takich jak Marici, Kurukulla i Kama, bóg miłości. Sam łuk (dhanuśa) zwykle noszony na lewym ramieniu, jest bronią samą w sobie. To właśnie łukiem bóg Marici karze Marów i inne nikczemne istoty.
Strzała jest znakiem męskiej energii, a łuk – energii żeńskiej. Strzała symbolizuje też potęgę miłości, łuk – pragnienie śmierci. Razem tworzą metafizyczny symbol równowagi między metodą a mądrością.
Łuk był potężną bronią w rękach Ramy, bohatera eposu Ramajana, w walce z demonem Rawaną.

ĆURI
Ćuri to sztylet. W religijnych rytuałach symbolizuje narzędzie ofiarne. Jest atrybutem bóstw w ich przerażających formach takich jak Durga czy Kali.

KARTIKA
Kartika to nóż używany do cięcia i krojenia. Jako przedmiot rytualny reprezentuje przerwanie więzów ze światem. Jest atrybutem Mahakali, żeńskich złych duchów nazywanych Dakini, Jamy, boga śmierci, oraz Jamantaki.

TARIKA
Tarika to dłuto. Jako przedmiot o rytualnym znaczeniu porównuje się je z toporem Durgi i Śiwy. Ma tożsamo symboliczne znaczenie co włócznia. Jest atrybutem Subrahmanji i Skandy.

ANKUŚA
Ankuśa to metalowy hak na drewnianym trzonku. Rytualny hak symbolizuje działanie, umiejętność rozróżnienia motywów duchowych od materialnych. Kieruje człowieka we właściwą stronę, dlatego reprezentuje boskie przewodnictwo.
Jest atrybutem tantrycznych bóstw takich jak Ganeśa i Skanda.

DANDA
Danda to kij, pałka. Rytualna danda jest zrobiona z ludzkiej kości i zwieńczona czaszką. Używa się jej do karania tych, którzy występują przeciwko uniwersalnemu prawu czasu.
Jest zwykle atrybutem bóstw w ich najbardziej przerażających i niszczycielskich przejawieniach takich jak Durga.

GADA
Gada to buława lub maczuga, broń używana podczas walki bezpośredniej. Rytualna gada jest zrobiona z ludzkiej kości. Zwykle wieńczy ją czaszka. Zapewnia ochronę temu, kto ją nosi i oznacza potęgę praw naturalnych i czasu, który niszczy wszystko.
Często przedstawia się gadę jako tłuczek i symbolicznie łączy się ją z lingamem i laską.
Jest symbolem Wisznu, Śiwy, Kali, Ganeśy i Skandy. Jest też atrybutem Durgi, Dewi i Bhairawy.

VI. BOSKIE INSTRUMENTY

Instrumentów muzycznych jest niewiele. Większość została wzięta bezpośrednio z natury, ludzie je tylko udoskonalili. Inne powstały z inspiracji naturą. Te mają bardziej skomplikowaną budowę.

ŚANKHA
Śankha to koncha muszli. Znajduje się ją na brzegu morza. W zamierzchłych czasach używano jej prawdopodobnie do zwoływania członków danej społeczności w jednym miejscu z ważnych powodów.
W Mahabharacie jej dźwięk oznajmił początek wojny. Później koncha stała się rytualnym naczyniem wykorzystywanym podczas pudźy.
Biała koncha wydaje szczególny buczący dźwięk, który według tradycji służy głoszeniu chwały świętych. Ponieważ dźwięk konchy niesie się daleko i przenika atmosferę, stał się on atrybutem bóstw, zwłaszcza Wisznu.
Spiralne wnętrze konchy oznacza nieskończoną przestrzeń, która porusza się zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Jeśli spirala jest zakręcona w stronę przeciwną, oznacza to odwrócenie praw natury. Ten rodzaj śankhi należy do Śiwy jako niszczyciela wszechświata.

WINA
Wina to instrument strunowy. Jest ulubionym instrumentem Saraswati, bogini nauki, mądrości, sztuki i literatury.

DAMARU
Damaru to niewielki bębenek o dwu skórach i dwu komorach o połączonym rezonansie. Umieszczony na rączce i przewiązany pośrodku skórzanym rzemieniem zakończonym kawałkiem drewna, kości lub metalu, wydaje dźwięk, gdy przy szybkim ruchu obrotowym obie skóry są uderzane przemiennie.
W tantryzmie damaru robi się z dwóch połówek czaszki. Symbolizuje on pierwotny dźwięk, powstanie wszechświata, rytm, wibrację i potęgę kosmosu. Jest elementem wykorzystywanym w rytuałach obok dzwonka i konchy.
Jest atrybutem Śiwy w formie Nataradźa, tancerza. Zwykle przedstawiany z trójzębem.

FLET
Drewniany instrument dęty kojarzony z Kryszną. Symbol wewnętrznej tęsknoty i dążenia do najwyższej doskonałości.

KANGLING
Trąbka wytwarzana z ludzkiej kości udowej. W ceremoniach tantrycznych używa się jej do odegnania złych duchów.
W połączeniu z damaru jej dźwięk staje się magiczny. Używana podczas niebiańskich podróży. Jej dźwięk uważa się za podobny mantrze pod względem mocy i efektu działania.

VII. PRZEDMIOTY RYTUALNE I PARAFERNALIA

W sanatana dharmie istnieje bardzo wiele parafernaliów wykorzystywanych w trakcie rytuałów. Niektóre mają uniwersalne zastosowanie, inne są bardzo proste. Nie wszystkie kojarzą się z przedmiotami o znaczeniu religijnym. Część stanowi element wyposażenia wędrownych ascetów.
Każdemu z nich przypisane jest ukryte znaczenie.

WANASPATI
Wanaspati, maska, jest symbolem Maji, bogini iluzji. Jest inną twarzą Bogini Matki.
Ma metafizyczną konotację. Prezentuje to, co nierzeczywiste, iluzoryczne, ukrywa zaś prawdziwą rzeczywistość – transcendentalną esencję boskości.
Świat materialny jest iluzją, pod którą skrywa się niewidzialna Pierwotna Siła. Wszystko jest iluzją. Dlatego istnieje wiele różnych masek. Z tego samego powodu proste przedmioty mają ukryte głębokie znaczenie.
Maska jest uniwersalnym symbolem. W Indiach używanie masek datuje się na czasy prewedyjskie. Ezoteryczna nazwa maski brzmi wanaspati, uosobienie boskiej obecności.
Istnieje maska zwana kirtimukha, czyli „twarz chwały”. Ta maska ma groteskowy demoniczny wygląd. Przypisuje się jej właściwości ochronne.

SZATA
Szafranową szatę noszą hinduscy sadhu, sanjasini, wędrowni asceci, którzy odwiedzają świątynie i miejsca pielgrzymek w poszukiwaniu wiedzy o życiu i Bogu. Szata reprezentuje ascezę, wyrzeczenie się świata, duchowość.
Sadhu i sanjasini nie mieszkają w klasztorach. Utrzymują się przy życiu dzięki gościnności świątyń i szczodrobliwości napotkanych ludzi. Tę tradycję spotyka się tylko w Indiach.
Nagowie, wyznawcy tantryzmu, wcale nie noszą ubrań. Chodzą zupełnie nadzy. Nie obcinają włosów, ciało pokrywają popiołem od stóp do głów.
Przedstawiciele innych wierzeń noszą białe szaty. Biel oznacza czystość.

RAKHI
Kawałek sznurka zawiązywany mężczyźnie na przegubie przez siostrę lub inną kobietę, która pragnie nawiązać z nim siostrzano-braterską więź. Wiążąc sznurek, w duchu powtarza życzenie długiego życia dla przyszłego brata. Ten gest jest wyrazem podjęcia pewnego społecznego zobowiązania.

JADŹJOPAWIT
Bramiński sznur z dwóch par bawełnianych nici.
Między dwunastym a dwudziestym rokiem życia chłopiec z rodziny bramińskiej musi zacząć ją nosić dla pomyślności swoich rodziców i przed zawarciem małżeństwa. Dlatego moment założenia nici bramińskich uważa się za rytuał przejścia od wieku chłopięcego do wieku męskiego.
Wiąże się to z ceremonią inicjacji. Chłopiec musi mieć ogoloną głowę. Po kąpieli wczesnym rankiem maluje znak tilaka na czole, po czym wkłada dhoti. Odtąd uważany jest za bramina. Tych, którzy przeszli ceremonię inicjacji, uważa się za podwójnie narodzonych.

PUŚTAKA
Tym słowem hindusi określają tomy literatury wedyjskiej, skarbnicę duchowej wiedzy. Wedyjska księga to symbol kolan matki, lotosu, mądrości. Jest atrybutem Brahmy, stwórcy, jego żony Saraswati, bogini nauki, oraz Wisznu, boga podtrzymującego trwanie wszechświata.

DARPANA
Darpana, lustro, reprezentuje mądrość, lecz także marność i znikomość wszelkich spraw tego świata. Reprezentuje nieprzejawione aspekty Śiwy. Jako swój atrybut, Śiwa trzyma je w lewym ręku. Jest szczególnym atrybutem przerażającego przejawienia Durgi.

SIKHA
Kosmyk włosów pozostawiony na czubku ogolonej głowy hindusa. Na nieogolonej jest zwykle zdecydowanie dłuższa i grubsza. Ma status uświęconej, ponieważ tam gromadzi się duchowa energia. Według tantryzmu właśnie tam mieści się punkt, przez który duch wnika do wnętrza człowieka w chwili inicjacji i wychodzi w chwili śmierci.

TILAKA
Tilaka to sanskrycki termin na „świętą kropkę”. W języku hindi nazywa się ją tika. Kiedy robi się ją z popiołu po spalonym krowim nawozie, określa się ją mianem wibhuti, co oznacza przemijalność wszystkiego z życiem włącznie.
Tę świętą kropkę zwykle maluje się na czole w punkcie umiejscowienia trzeciego oka. Robi się to po porannej kąpieli, recytując przy tym specjalną mantrę. Tilaka to symbol oczyszczenia i ochrony. Reprezentuje wyznawcę Wisznu.
Buddyści nie przejęli zwyczaju malowania znaku tilaka na ciele.
Proszek do malowania tilaki często przygotowują kapłani za drobną opłatą.

ĆATTRA
Parasol często widziany na portretach przedstawiających wedyjskich bogów i boginie. To znak królewskiej władzy, symbol ochrony, szczęścia i powodzenia. Symbolizuje też Waikunthę, raj Wisznu, jest atrybutem Ganeśy i Wamany.

DŹAPA MALA
Termin określający korale do medytacji. To sznurek z nanizanymi 108 koralami. Liczbie 108 przypisuje się szczególne znaczenie w hinduizmie i buddyzmie.
Zwykłe dźapa mala robi się z drewna, kości, pereł lub kryształów. Najlepsze są z drzewa tulasi lub nasion rudrakszy. I jedno i drugie ma właściwości lecznicze.
Korale służą do mantrowania (powtarzania mantry określoną liczbę razy, jedną na jednym koralu). Ukończenie rundy 108 powtórzeń nazywa się mala.
Dźapa mala jest pomocna przy medytacji, ponieważ powtarzanie mantry ułatwia skupienie na jednej rzeczy. Korale trzyma się w prawej dłoni. Każdy koralik obraca się między kciukiem a palcem środkowym. Palec wskazujący nigdy nie powinien dotykać korali. Zwykle mantrę wypowiada się głośno, choć praktykuje się też intonowanie w myślach. W takim przypadku wymagana jest szczególna koncentracja.
Dźapa mala reprezentuje wieczny bieg czasu. Stanowi atrybut Brahmy, Kryszny, Ganeśy i Saraswati.