Encyklopedia
Śiwa adwajta
Doktrynę Śiwa adwajty przedstawił Srikantha (XI-XII wiek) w swej Brahmasutra Bhaszji, śiwaickim komentarzu do Brahmasutr, dzieła legendarnego Badarajany, który w 550 wierszach streścił upaniszady. Brahmasutry razem z Bhagawadgitą i upaniszadami są kluczowymi pozycjami filozofii wedanty. Komentarze do wszystkich tych pozycji napisali Śankara (wg Swamiego Nirdźananandy Saraswatiego żył w latach 686-717), Ramanudźa (1017–1137) i Madhwa (1238-1318), czego rezultatem były trzy różne systemy filozoficzne: niedualizm, kwalifikowany niedualizm i dualizm. Śankara był monistą, który przykładał mniejszą wagę do wielbienia osobowego Boga. Ramanudźa i Madhwa z kolei rozwinęli teistyczne filozofie, które za najbardziej wzniosłą ścieżkę uznawały żarliwe wielbienie Wisznu. Srikantha był pierwszym filozofem wedanty, który podobne znaczenie przyznał oddaniu dla Śiwy. Jego doktryna przyjęła nazwę Śiwa wiśisztadwajta i mimo podobnej nazwy, różniła się od doktryny kwalifikowanego niedualizmu Ramanudźy.
Właściwie nic nie wiadomo o życiu Srikanthy. Nie zainicjował on ruchu społecznego podobnego lingajatom czy Śiwa siddhancie. Na podstawie jego pism można jednak stwierdzić, iż był wybitnym myślicielem i żarliwym wielbicielem Śiwy. Nauki Srikanthy stały się szerzej znane dzięki Appaja Dikszicie, który w XVI wieku skomentował jego teksty.
Według Śrikanthy Śiwa stworzył świat jedynie w celu zabawy. Jest On sprawczą przyczyną stworzenia, a jako Śakti także jego przyczyną materialną. Śiwa przyjmuje formę wszechświata, ale nie bezpośrednio tylko za sprawą swej Śakti (mocy). Mimo to pozostaje transcendentny, czyli ponad światem, jego oddziaływaniem i ograniczeniami. Śiwa posiada duchowe ciało i zamieszkuje krainę bardziej promienną niż miliony słońc. Wstęp do niej mają wyzwolone dusze. W swej Brahmasutra bhaszji Srikantha napisał: „W chwili stworzenia, którą poprzedza pierwsze poruszenie Jego energii, wyłącznie za sprawą impulsu woli, niezależnie od jakiejkolwiek materialnej przyczyny i ze swego bytu, On stwarza, to znaczy, przejawia sumę świadomych i nieświadomych istot”.
Oczyszczenie, oddanie i medytacja o Śiwie jako o Jaźni – akaśa w sercu – są składnikami drogi wyzwolenia. Obiektem medytacja jest Jaźń, Śiwa, Jedyny Byt, który przeistoczył się we wszystkie byty. Wolność pojawia się w następstwie osiągnięcia przez adepta spokoju umysłu, wiary i nieprzywiązania, a dusza zrzuca więzy, dzięki żarliwej kontemplacji Najwyższego Śiwy. Wyzwolenie zależy od łaski, a nie od uczynków.
Po śmierci, wyzwolona dusza udaje się drogą bogów do Śiwy, by nigdy już nie wrócić do świata doczesnego. Indywidualna dusza żyje nadal w sferze duchowej, ciesząc się wszechwiedzą i innymi atrybutami Śiwy, podobną Bogu mocą, z wyjątkiem mocy stwarzania. Dusza nie osiąga pełnego zjednoczenia z Brahmanem (Śiwą), lecz przejawia Jego cechy. Człowiek jest sam odpowiedzialny za swe czyny, ponieważ dysponuje wolną wolą. Bóg nie ingeruje w życie człowieka, lecz wyłącznie umożliwia mu odebranie następstw jego postępków. Srikantha napisał: „Śiwa wchodzi w kontakt z trzema energiami: wiedzą, wolą i działaniem, wstępuje w sumę następstw, wyłania się jako wszechświat i formuje trójcę Bóstw (Wisznu, Brahmę i Rudrę). Któż jest w stanie pojąć wielkość Śiwy, Wszechmocnego i Wszechwiedzącego?”
Appaja Dikszita (1554-1626) był wybitnym filozofem, poetą i znawcą doktryn wedanty. Dał się także poznać jako żarliwy wielbiciel Śiwy. Do dziś kapłani korzystają z jego podręcznika na temat obrzędów świątynnych. Uchodził za zwolennika doktryny adwajty Adi Śankary i wsławił się jako skuteczny propagator śiwaizmu w południowych Indiach. Na przełomie XVI i XVII wieku śiwaizm znajdował się w trudnym położeniu. Król Widźajanagara, który władał terytorium obecnego stanu Tamil Nadu, wspierał bowiem wisznuizm i Ramaradźę, główną postać wisznuickiego ruchu bhakti. Ramaradźa zginął po upadku króla w 1565 roku, lecz wisznuizm dalej dominował, dzięki wysiłkom jego uczniów. Do zmiany status quo doszło dopiero wtedy, gdy Appaja przekonał do swych poglądów króla Ćinna Bommana z Wellore (rządził w latach 1559-1579).
Appaja Dikszita zdobył uznanie jako komentator współczesnych sobie doktryn filozoficznych, ceniony także przez swych oponentów. W swych 104 książkach ze zrozumieniem traktował inne szkoły myślenia, objaśniał światopogląd własnej szkoły i śiwaicką tradycję bhakti. Appaja otrzymał wielką pomoc od króla Ćinna Bommana, który organizował debaty swego protegowanego z przedstawicielami innych szkół (gromadziły one do 500 osób), a także podróżował z Appają w celu głoszenia kultu Śiwy. Appaja napisał w Śiwakarnamryta: „Ponieważ letni skwar niecnych krytyków Pana Śiwy jest gotów spalić nasiona oddania dla Śiwy, które kiełkują w sercach Jego wielbicieli […], napisałem tę oto księgę, pełną słodkich wierszy, aby ożywić przyschnięte nasiona”.
Appaja Dikszita wyjaśniał, iż nacisk, jaki Srikantha kładł na saguna Brahmana (Boga posiadającegp cechy), a nie nirguna Brahmana (Boga pozbawionego cech) służył wzbudzeniu wiary i oddania wśród wyznawców Śiwy. Oba składniki są bowiem konieczne, by móc podążać ścieżką wiodącą do poznania Transcendentnego Absolutu – Paraśiwy, nirguna Brahmana. Appaja wyjaśniał w Śiwakarmani Dipice: „Mimo iż religię adwajty głosili wielcy nauczyciele, tacy jak Śri Śankara, przyjmują ją tylko ci, którzy otrzymali łaskę Pana Śiwy”.
Szkoła Śiwa adwajty nie dotrwała do naszych czasów, jednak należy docenić jej wkład w pogodzenie filozofii wedanty i siddhanty oraz w odrodzenie śiwaizmu na południu Indii w XVI wieku.