Encyklopedia
Śiwaizm. Podsumowanie
Pan Śiwa, w odpowiedzi na zróżnicowanie swego świata, stworzył sześć dróg dla swych wielbicieli. Wszystkie powstały na fundamencie Wed i agam, wszystkie też – na końcu swej drogi – widzą Śiwę. Różnie jednak postrzegają spotkanie z Najwyższym i propagują różne metody wyzwolenia.
Śiwa siddhanta: monistyczny teizm Rysziego Tirumulara (II-III wiek n.e.), w którym Śiwa jest materialną i sprawczą przyczyną świata, istotą immanentną i transcendentną. Przeznaczeniem duszy, stworzonej przez Śiwę, jest wtopienie się w Niego. W pluralistycznym realizmie Mejkandara (XII-XIII wiek) Bóg, dusze i świat nie mają początku i wiecznie ze sobą współistnieją. Śiwa jest sprawczą, lecz nie materialną przyczyną. Rejony występowania: Andhra Pradeś, Tamil Nadu i Śri Lanka.
Śiwaizm paśupata: za mędrcem Lakuliśą (III wiek) głosi doktrynę bhedabheda, równoczesnej odrębności i tożsamości Boga i Jego stworzenia. Śiwa jest najwyższą przyczyną i osobowym władcą dusz i świata. Wyzwolona dusza zachowuje indywidualność w stanie zjednoczenia z Bogiem. Ta ostateczna więź jest porównywana do gwiazd znikających na niebie. Rejony występowania: Gudźarat, Kaszmir, Nepal.
Śiwaizm wira: spopularyzowany przez Basawannę (1105-1167), który głosił tzw. kwalifikowany niedualizm (śakti wiśisztadwajta). Doktryna ta zakłada różnicę i tożsamość duszy i Boga, jaka zachodzi między promieniami a słońcem. Śiwa i kosmos są jednym, lecz Śiwa pozostaje poza swym stworzeniem, które jest prawdziwe, a nie złudne. Bóg jest przyczyną sprawczą i materialną stworzenia. Szkoła wpływowa w Karnatace.
Śiwaizm kaszmirski: skodyfikowany przez Wasuguptę (860–925) jest systemem monistycznym. Stworzenie duszy i świata to abhasa – „blask” Boga w Jego dynamicznym aspekcie śakti, pierwszego impulsu, zwanego spanda. Jako Duch-Jaźń wszystkiego, Śiwa jest immanentny i transcendentny i poprzez swą śakti wykonuje pięć działań: stwarza, zachowuje, niszczy, odsłania i „maskuje”. Występuje w Kaszmirze.
Śiwa adwajta: monistyczny teizm sformułowany przez Srikanthę, tzw. Śiwa wiśisztadwajta. Śiwa stworzył świat jedynie w celu zabawy. Śiwa przyjmuje formę wszechświata, ale nie bezpośrednio tylko za sprawą swej śakti (mocy). Mimo to pozostaje ponad światem, jego oddziaływaniem i ograniczeniami. Appaja Dikszita (1554-1626) skłaniał się w stronę czystego monizmu – śuddhadwajty. Występuje w Karnatace.
Śiddha siddhanta: spopularyzowana przez Gorakszanathę ( XI-XII wiek). Wyznawał on monistyczny teizm (bhedabheda), który uznaje zarówno transcendentnego (niezmiennego), jak i immanentnego (stającego się) Śiwę. Śiwa jest przyczyną sprawczą i materialną świata. Stworzenie i ostateczny powrót duszy i kosmosu do Śiwy porównują do baniek powstających z wody i do niej wracających. Szkoła wpływowa w: Nepalu, Uttar Pradeś, Biharze i Zachodnim Bengalu.