ŚiwaŚakti - Encyklopedia wiedzy o śiwie śakti

dr C.B. Patel

Dźajpur (Jaipur) leży na prawym brzegu rzeki Wajtarani, 258 km na zachód od Delhi. Pochodzenie nazwy miasta jest niejasne. Niektórzy naukowcy uważają, że wywodzi się ona od słowa jadźńapura, inni sądzą, że jej źródłem jest jajatipura. Według tradycji król Jajati przeprowadził w tym miejscu wielką ofiarę zwaną Dasaśwamedha. W tym celu sprowadził z północnych Indii 10 000 braminów, których potem osiedlił w okolicy Dźajpur. Do dziś istnieją wioski, których mieszkańcy wywodzą swój rodowód od tamtych braminów. Według niektórych historyków Jajati Keśari wzniósł tu swoją stolicę i nazwał miasto Dźajapura. Bez względu na pochodzenie nazwy badania wskazują, że historia miasta sięga zamierzchłej przeszłości.

W czasach starożytnych Dźajpur nazywano Wiradźa lub Parwati-kszetra. Pierwsza sanskrycka wzmianka o Wiradźa-kszetrze znajduje się w Mahabharacie. Pisma puraniczne, odwołując się do Wiradźa-kszetry, nazywają ją Wajtarani Tirthą, jednym z najważniejszych świętych miejsc Indii. Opisy Wiradźa-kszetry znajdują się także w Kapilasanhicie, Brahmandapuranie, Wajupuranie, Brahmapuranie, Tantrachintamani, Astapitha-mahatmja i Ćajtanja-ćaritamricie.

Przekaz głosi, że po stracie swej żony Sati Śiwa był niepocieszony. Błąkał się oszalały po wszechświecie z Jej ciałem na rękach. Wisznu postanowił położyć kres Jego cierpieniu i dyskiem pociął ciało Sati na trzy części. Tułów upadł na ziemię w Wajtarani Tirtha, czyli w Dźajpur, które odtąd zasłynęło jako Nawigaja. Później wzniesiono tam świątynię ku czci Sati, której miejscowi nadali imię Wiradźa. Według Brahmapurany to sam Brahma umieścił tam bóstwo Wiradźy. Z kolei w Lingapuranie można przeczytać, że Wiradźa wyłoniła się z ołtarza ofiarnego w miejscu, w którym Brahma spełniał ofiarę. Na pamiątkę tej ofiary nazwano to miejsce Brahmakundą, a Wiradźa-kszetra stała się znana w całych Indiach. Powszechnie uważa się, że pielgrzymka do Wiradźa-pitha zapewnia wyzwolenie do siódmego pokolenia wstecz. W Dźajpur istnieje jeszcze 68 miejsc poświęconych kultowi Wiradźy.

Z Dźajpur wiąże się też legenda o Gajasurze. Gajasura był łaskawym demonem, który ratował pobożnych przed piekłem. Półbogowie pozazdrościli mu pobożności i postanowili go zniszczyć. Gajasura zgodził się złożyć siebie w ofierze pod warunkiem, że jego głowa upadnie na ziemię w Gaji, w Biharze, nad brzegiem rzeki Phalgu, stopy wpadną do rzeki Godawari, a tułów (nawi) do rzeki Wajtarani w pobliżu Dźajpur, gdzie bhaktowie odprawią dla niego ceremonię śraddha, co uwolni ich od piekła do siedmiu pokoleń wstecz. Te trzy miejsca zostały nazwane odpowiednio Śrigaja, Padagaja oraz Nawigaja i stały się celem pielgrzymek. Do dziś ludzie spełniają tam ceremonię śraddha dla pomyślności zmarłych przodków.

Tradycja głosi, że w Dasaśwamedha ghat Brahma odprawił dziesięć ofiar z koni. Miejsce to stało się później celem pielgrzymek. Wśród bogów i bogiń uczestniczących w ceremonii znalazła się też Matka Ganga, która zesłała na Ziemię strumień swej uświęconej wody. Woda ta wytrysnęła w Gonasika w dystrykcie Keondźhar, skąd bierze swój początek rzeka Wajtarani.

W IV–V w n.e., za panowania dynastii Guptów nastąpiło w Indiach niesłychane odrodzenie braminizmu. Członkowie rodu panującego sprowadzili braminów z okolic Kanaudź i osiedlili ich na terenie Indii północno-wschodnich, by ograniczyć wpływy buddyzmu. Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa nad brzegiem Wajtarani przeprowadzono szereg ofiar w intencji odrodzenia braminizmu, których opis znalazł się później w wielu epickich dziełach.

Pod rządami dynastii Bhaumakarów i Somawansich (VII-IX w n.e.) oraz dynastii Gangów i Gadźapatich Wiradźa była stolicą Orisy, tętniącym życiem centrum politycznym i kulturalnym.

Wiradźakszetra ma kształt trójkąta. Na każdym z trzech rogów tego trójkąta stoi świątynia Śiwy. Odległość między wszystkimi trzema świątyniami jest jednakowa. Noszą one nazwy Bileśwar, Khitateśwar i Baruneśwar. Pierwsze dwie świątynie otrzymały ziemię w darze od króla Anangabhimadewy. We wszystkich świątyniach można odnaleźć starożytne buddyjskie i dżinijskie wizerunki. Według Brahmapurany w okolicy Dźajpur znajdowały się niezliczone Śiwalingi, co świadczy o religijnym znaczeniu tego miejsca.

Obecnie widnieją tam wizerunki Padmapani Awalokiteśwara, Buddy, Garudy, Warahi, Ćamundy i Indrani. Okoliczni mieszkańcy zwą wizerunek Padmapani Awalokiteśwary Śanta Madhawą, ponieważ powstał w pobliskiej wiosce o nazwie Śanta Madhawa. Ma on formę płaskorzeźby o wysokości prawie 5 m i szerokości prawie 1,6 m. Wizerunek Ćamundy ma prawie 2,8 m wysokości i 2 m szerokości. Przedstawia Boginię jako siedzącą na zwłokach starą, wychudzoną kobietę z girlandą z czaszek na szyi.

Czteroramienna Indrani siedzi na lalitasanie umieszczonym na wysokim piedestale. Naturalnych rozmiarów Warahi, o trojgu oczach i kędzierzawych włosach, siedzi z prawą nogą wspartą na bawole. Dwa wizerunki przedstawiają Buddę w charakterystycznej pozie bhumisparśa-mudry (Budda siedzi z prawą dłonią dotykającą ziemi obok swego prawego kolana). Na innym wizerunku widać pogodnego Buddę. Postać Śri Garudy wkomponowana jest w zdobienia i ornamenty.

Monolitowy filar wznosi się majestatycznie na podwyższonej platformie z trzech kamiennych bloków. U podstawy jest kwadratowy, potem przechodzi w ośmiokąt, a na samym szczycie staje się szesnastokątny. Jego wysokość od podstawy po sam czubek wynosi ponad 9 m. Uważa się, że został on wzniesiony przez dynastię Somawamśich jako symbol zwycięstwa, stąd jego nazwa Widźaja-stambha, czyli filar Zwycięstwa.

Król Anangabhimadewa z dynastii Gangów wzniósł w Dźajpur świątynię Dźagannatha, kopię świątyni Dźagannatha w Puri, która została zniszczona przez muzułmańskich najeźdźców. W pobliżu Dasaśmamedha ghat znajdują się wizerunki Saptamatruka, czyli Ćamundy, Warahi, Indrani, Wajsznawi, Śiwaduti, Kaumari oraz Maheśwari. W udrapowanych szatach boginie siedzą na piedestale w kształcie kwiatu lotosu obwieszone ozdobami, każda ze swoim wierzchowcem i z dzieckiem trzymanym na lewym ręku.

W tym samym miejscu znajduje się olbrzymi wizerunek siedzącego Ganeśy. Prócz wizerunku Ganeśy napotkać można liczne fragmenty rzeźb związanych z dżinizmem, buddyzmem, wisznuizmem, śiwaizmem, śaktyzmem i tantryzmem. Ich bogactwo wskazuje, że Dźajpur od czasów starożytnych było centrum życia religijnego. Wizerunek dwurękiej Durgi zabijającej demona Mahiśę uważa się za jeden z najwcześniejszych wizerunków Bogini na terenie Indii.

Dynastia Bhaumakarów panowała w tej części Orisy w latach 736-910 n.e. i wniosła wielki wkład w jej kulturalny rozwój. W drugiej połowie X wieku władzę w królestwie przejęła dynastia Somawansich. Po nich panowały rody Gangów i Gadźapatich. Był to okres niebywałego rozkwitu Dźajpur. Wraz z najazdami muzułmanów królestwo stopniowo podupadało. Świadectwem czasów jego świetności są bogate znaleziska archeologiczne.