Encyklopedia
Puszkar
Redakcja na podstawie materiałów własnych
Święty staw w Puszkarze
Jest to półokrągły zbiornik wodny otoczony 52 ghatami (schodkowe nabrzeże, przy którym pielgrzymi zanurzają się w świętych wodach). Głębokość stawu dochodzi do 10 metrów. Kąpiel w nim przynosi duchowy efekt przewyższający rezultat kąpieli nawet w takich miejscach jak: Badrinarajan, Dźagannatha Puri, Rameśwaram i Dwarakapuri. Wyznawcy odwiecznej religii (sanatana dharmy) stawiają je na równi z jeziorem Manasarowara, u podnóża góry Kajlasa.
Jak głosi tradycja, zanurzenie się w tym stawie podczas pełni księżyca, w miesiącu kartika (kartika purnima), zapewnia wyzwolenie (karti kjan dźjoszthi puszkary).
Pochodzenie nazwy miasta
Puszkar, podobnie jak wiele innych świętych miejsc w Indiach, zyskał swą nazwę na pamiątkę ważnego wydarzenia.
U zarania wszechświata stwórca Brahma martwił się, że w przeciwieństwie do innych bogów nie ma miejsca kultu w krainie śmiertelnych. Powiedział wtedy „Managal ho!” i rzucił na Ziemię kwiat lotosu. Kwiat upadł po kolei w trzy różne miejsca i z każdego z nich wytrysnęła woda. Brahma oznajmił, że zasłyną one jako Puszkar (Brahma rzucił kwiat lotosu: padma puszpa swą dłonią: khar).
Miejsce pierwszego zetknięcia kwiatu z ziemią nazwał Dźjesztha Puszkar (starszy Puszkar), drugie miejsce – Madhja Puszkar (środkowy Puszkar), a trzecie – Kanisztha Puszkar (młodszy Puszkar). Dodał też, że kąpiel w każdym z trzech stawów będzie oczyszczać z grzechów.
Starszy Puszkar (Dźjesztha Puszkar)
Znajduje się 13 km na zachód od Adźmeru. Staw otacza wiele świątyń i dlatego Puszkar zyskał miano miasta świątyń. Wielbiciele kąpią się w stawie codziennie,
a szczyt pielgrzymkowy przypada na miesiąc kartika (październik/listopad). Do hinduskich wiernych dołączają wtedy muzułmanie i dżiniści.
Środkowy Puszkar (Madhja Puszkar)
Jest oddalony od Starszego Puszkaru o ok. 3 km. Staw cieszy się bez porównania mniejszą popularnością. Po części spowodowane jest to brakiem drogi dojazdowej.
Młodszy Puszkar (Kanisztha Puszkar)
Znajduje się w pobliżu Środkowego Puszkaru. Paradoksalnie staw jest także zwany Budha Puszkar (Stary Puszkar). Powodem tego jest pewne niepotwierdzone
zdarzenie z XVII wieku. Cesarz Aurangzeb nie uznawał żadnej religii poza islamem i nakazał niszczenie świątyń „hinduskich” bogów i bogiń. Pewnego razu przybył ponoć do Adźmeru na modlitwy w tamtejszym meczecie. Następnie skierował swe wojska do Puszkaru, z zamiarem zniszczenia miejscowych świątyń. Najpierw dotarł do Młodszego Puszkaru. Obmył twarz w jego wodach i spojrzał na swe odbicie. Jego włosy posiwiały i wyglądał jak starzec. Zrozumiał, iż wody świętego stawu mają niezwykłą moc
i miał odstąpić od zniszczenia świątyń. Opowieść ta wyjaśnia pochodzenie słowa „stary” w alternatywnej nazwie stawu, lecz jej zakończenie mija się z prawdą. To właśnie Aurangzeb odpowiada za zniszczenie puszkarskich świątyń.
Położenie miasta
Puszkar liczy ok. 15 tysięcy mieszkańców i leży nad pięcioma rzekami: Suprabha, Kanaka, Praćhi, Nanda i Saraswati. Mimo bliskości pustyni Thar, tutejszy klimat nie jest tak suchy i gorący jak w nieodległej prowincji Sindh, a monsun jest tutaj znacznie mniej uciążliwy niż w innych rejonach Indii. Z powodu przyjemnego klimatu i świętych wód miejscowość zyskała miano duchowego uzdrowiska i przyciąga przybyszów z całego kraju.
Krajobraz okolic jest urozmaicony. Dominują w nim wzgórza i piaszczyste wydmy, lecz nie brakuje stawów i obszarów pokrytych zielenią.
Czas powstania miasta jest nieznany, ale jego nazwa pojawia się w najstarszych hinduskich księgach.
Religijne znaczenie Puszkaru
Pan Śiwa jest najstarszym z Bogów, a Puszkar jest najstarszym świętym miejscem odwiecznej religii. Kąpiel we wszystkich świętych miejscach zmywa grzechy wyznawców, ale Puszkar jest jednym z nielicznych, w których można pozbyć się skazy grzechów śmiertelnych. Wierni, którzy umierają tutaj zyskują wyzwolenie, a spragnieni pozbywają się pragnienia, gdy tylko wejdą do jeziora. Medytowali w nim wielcy mędrcy, osiągając wyzwolenie. Wierny, który zanurzy się w jeziorze, w śukla paksza miesiąca kartika, nie narodzi się więcej na Ziemi, lecz dostąpi radości niebiańskich. Z kolei ci, którzy wykąpią się w jeziorze w dniu kartika purnimy, zdobędą nagrodę równą odprawieniu pokut i intonowania mantr przez sto lat.
Puszkar jest miejscem bliskim sercu Pana Brahmy, który „nasycił” je nadzwyczajnymi mocami. Kiedy Brahma ogłosił, że wszyscy ludzie, którzy zanurzą się w wodach jeziora, pozbędą się grzechów i udadzą się po śmierci do nieba (Swargaloka),
wierni zaprzestali intonować mantry, odprawiać obrzędy, ofiary i wyrzeczenia. Uznali, że po co praktykować religię skoro Brahma otworzył przed nimi łatwą ścieżkę do nieba. W konsekwencji niebiański świat zapełnił się ludźmi wszelkiego typu. Zaniepokoiło to bogów, którzy poprosili Brahmę o interwencję. Stwórca odpowiedział: „Rozumiem waszą troskę, ale zrozumcie, że Puszkar jest mi bardzo drogi, a poza tym nie zwykłem wycofywać swych błogosławieństw”.
Bogowie jednak nie ustępowali: „Panie, ale teraz najwięksi grzesznicy stają się nam równi, a z powodu zarzucenia dharmy nie dostajemy należnej nam części ofiar. Ludzie łamią odwieczne Prawo, a to doprowadzi do zachwiania równowagi we wszechświecie”.
Brahma pojął swój błąd i odparł: „Skoro tak, to zmniejszę moc kąpieli w Puszkarze. Grzechy zmyją z siebie tylko ci ludzie, którzy zanurzą się w jego wodach, w ciągu pięciu ostatnich dni (śukla paksza) miesiąca kartika (od dnia 11. miesiąca
do pełni księżyca). Przybędą tam wtedy bogowie i będą błogosławić ludzi. W pozostałe dni niebiańska moc Puszkaru pozostanie zawieszona”.
Od tamtej pory, pielgrzymi zatrzymują się w Puszkarze zwykle w okresie wskazanym przez Brahmę. W tym samym czasie w mieście odbywa się także wielki targ wielbłądów,
który przyciąga ok. 200 tysięcy gości z Indii i ze świata.
Pielgrzymka do Puszkaru
Wrahadratha, władca królestwa Gaur, odwiedzał Puszkar co roku i okrążał trzy jeziora. Ale nigdy się w nich nie kąpał. Którejś nocy podczas kartika purnimy król okrążał w milczeniu jeziora, gdy ujrzał siedzących nad brzegiem mędrców. Złożył im pokłon i usiadł obok. Jeden z mędrców zwrócił się do władcy tymi słowy: „Człowiek, który chce odnieść korzyść z pielgrzymki, powinien zatrzymać się w Puszkarze na pięć dni. Ty jednak okrążasz stawy i odchodzisz. Dlaczego?”.
Wrahadratha opowiedział wtedy następującą historię:
„W poprzednim życiu mieszkałem w Puszkarze. Byłem biedny i głupi. Zajmowałem się wypasaniem krów rolników i braminów. Wyprowadzałem je do lasu, a wieczorem zapędzałem do zagrody.
Któregoś dnia zgubiła się krowa bramina i nie udało mi się jej znaleźć. Wieczorem przyszedł do mnie właściciel. Nazwał mnie grzesznikiem, który pozbawił go majątku i że za to zginę.
Oczywiście mi nie zapłacił i nie miałem za co kupić jedzenia. Szukałem więc krowy głodny. Działo się to podczas pełni księżyca w kartika (nazwa miesiąca). Kiedy wyszedłem na poszukiwania, było jasno prawie jak w dzień. W pobliżu Młodszego Puszkaru znalazłem odciski krowich kopyt. Idąc za nimi, okrążyłem trzy jeziora i w końcu, nad ranem, znalazłem krowę. Zaprowadziłem ją do właściciela, wykąpałem
się w jeziorze, pokłoniłem bóstwu Brahmy i ofiarowałem mu posiłek.
Tym sposobem okrążyłem święte stawy podczas pełni księżyca w kartika.
Zmarłem kilka lat potem, ale w kolejnym wcieleniu zachowałem pamięć o tym,
co mi się przytrafiło.
Dzięki tej nieświadomej pielgrzymce w następnym życiu zostałem władcą Gaur. Krowa zaś urodziła się jako córka króla Daksziny. Kiedy dorosła, ożeniłem się z nią, a bramin został moim ministrem.
Dla upamiętnienia tego zdarzenia, co roku, razem z moją żoną i ministrem okrążam w kartika purnimę stawy”.
Mędrcom bardzo spodobała się opowieść króla. Chcąc, by na zawsze pozostała w pamięci ludzkiej, zapewnili wszystkich pielgrzymów, którzy pójdą tego dnia
w ślady króla, że uwolnią się od grzechów i osiągną wyzwolenie.
Trasa wokół trzech stawów ma długość 16 km, a trasa po wszystkich sanktuariach Puszkaru – ok. 50 km. Przebycie jej, przy uwzględnieniu zwyczajowych obrzędów, zajmuje tydzień.
Świątynie w Puszkarze
Puszkar słynie ze swych świątyń. W mieście i okolicy znajduje się ich ponad czterysta. Zbudowali je królowie, mędrcy i majętni wielbiciele, a nawet – jak mówią przekazy – bogowie i boginie. Codziennie przybywają do nich tysiące pielgrzymów i turystów. Niektóre wzniesiono na wzgórzach, z których rozciąga się malowniczy widok na miasto.
Świątynia Brahmy
Puszkar zawdzięcza sławę i pozycję Panu Brahmie. To on nadał miejscu nazwę i to on jest tutaj głównym bóstwem. Znajduje się tutaj jedyna świątynia tego boga
w Indiach. Nieznany jest czas jej powstania ani fundator. Na przestrzeni wieków była kilkakrotnie niszczona i odbudowywana. Leży ona na zachód od miasta. Na ołtarzu stoją bóstwa Gajatri (żony Brahmy) i samego Brahmy. Współczesna statua stwórcy jest kopią oryginalnej, która została zniszczona podczas panowania cesarza Aurangzeba (1658-1708). Bóstwa konsekrowała braminka Phundi Baj, córka Giridhara Dasa i matka Śambhu Ramdźi, podczas ceremonii Pran pratisztha.
Budowla zawdzięcza obecny kształt Gokula Ćand Parikowi, ministrowi króla Gwalioru – Daulat Rao Sindhdźi. Wzniesiono ją w 1809 roku.
W skład zespołu świątynnego, oprócz wspomnianej, wchodzą takie świątynie jak: Pataleśwar Mahadew, Pańćamukhi Mahadew, Narbadeśwer Mahadew, Lakszmi Narajan, Gauri Śankar, Surja Narajan, Dattatreja, Sapta Ryszi i Nawgrah.
Świątynia Warahy
Stara świątynia miała ok. 150 metrów wysokości. Obecny budynek jest użytkowany od 1784 roku, a ufundował go Maharadźa Dźaj Singh. Stara świątynia została prawdopodobnie zniszczona przez muzułmanów między rokiem 1123 a 1150. Najeźdźców pokonał król Arunoradźa, który odbudował świątynię. Jego dzieło kontynuował Rana Sagar w okresie panowania cesarza Akbara (1556-1605).
Muzułmański władca Dźahangir, mimo względnej tolerancji, nakazał usunąć ze świątyni podobiznę Warahy (1613).
Stara świątynia Ranganathdźi
Świątynia stoi pośrodku miasta, a jej budowniczym był Set Puranmal z Hajderabadu (1823). Funkcje kapłanów (pudźari) i wiodących nauczycieli (aćarja) pełnią
w niej bramini drawidyjscy.
Budynek świątyni jest okazały i mieści bóstwa Wenigopala, Narasinhy i Lakszmi.
Świątynia Rama Wajkuntha
Sanktuarium to bywa nazywane nową świątynią Ranganathy (słynna świątynia w Tamil Nadu). Znajduje się ona na wschód od miasta, a jej fundatorem był Marwari Seth Bangarh z Didwany.
Świątynia Atpateśwar Mahadewa
Data powstania starej świątyni jest nieznana. Wiadomo tylko, że górna część nowej świątyni została zbudowana przez Gumana dźi Rao Subedara z Adźmeru w 1816 roku.
Tradycja przywołuje w związku z powstaniem przybytku taką oto historię:
Pan Brahma, z żoną Gajatri i braminami, wybrał miejsce na ofiarę, a po wzniesieniu areny ofiarnej, rozpoczął ceremonię. W jej trakcie do kapłanów zbliżył się nagi żebrak, trzymający w dłoni ludzką czaszkę, i poprosił o coś do jedzenia. Kapłani próbowali powstrzymać go przed wejściem na arenę, lecz żebrak wdarł się tam i dalej żądał jedzenia. Powiedział: „Jeśli kapłani nie karmią świętych i żebraków, ofiara jest bezowocna”. Bramini poradzili mu, by poszedł zaspokoić głód do darmowej kuchni, a po pieniądze do boga Kuwery. Po prostu chcieli się go pozbyć.
Żebrak wpadł w złość, cisnął czaszkę na ziemię i zniknął. Mędrcy poprosili braminów, żeby usunęli czaszkę z areny. Ktoś zabrał czaszkę, lecz w jej miejsce natychmiast pojawiły się następne. Po chwili na oczach zgromadzonych urósł stos tysięcy czaszek.
Brahma zatopił się w medytacji i zrozumiał, że sprawcą zdarzenia był Mahadew (Śiwa). Poprosił więc Mahadewę o szybkie usunięcie „nieczystych” przedmiotów, ponieważ upływał pomyślny czas na przeprowadzenie ofiary. Mahadew wyjaśnił,
że jego czaszka, która służy mu jako naczynie do jedzenia, jest czysta. Ponadto Jemu również należy się udział z ofiary. Brahma powiedział, że charakter ofiary nie pozwala dzielić się z nikim. Nie chcąc jednak urazić Mahadewy, postawił na arenie Jego lingę. Nadał jej imię „Atpateśwer Mahadewa” i oznajmił, że każdy, kto ją zobaczy (darśan) i odprawi dla niej obrzęd (pudźa), nie narodzi się więcej na Ziemi. Takie rozwiązanie zadowoliło Pana Śiwę, który usunął czaszki z areny ofiary.
Świątynia Sawitri
Znajduje się ona na wzgórzu, na zachód od miasta. Obok siebie stoją w niej bóstwa Sawitri i Saraswati. Kryje się za tym następująca historia:
Sawitri była żoną boga Brahmy, który po założeniu Puszkaru przygotowywał się do przeprowadzenia ofiary. Odwieczne prawo nakazuje, by podczas ofiary żona siedziała u boku męża. Dlatego Brahma wysłał swego syna Naradę po Sawitri. Sawitri niezwłocznie przygotowała się do drogi. Wtedy Narada powiedział jej, że Brahma przebywa w towarzystwie mędrców, dlatego ona również powinna pojawić się w odpowiednim towarzystwie. Doradził, że najodpowiedniejszymi osobami byłyby żony Bogów: Parwati (żona Śiwy), Lakszmi (żona Wisznu), Indrani (żona Indry) oraz żony mędrców. Sawitri zajęła się więc zapraszaniem dam, a Narada wrócił do Brahmy i ostrzegł go, że żona przybędzie z opóźnieniem. Brahma z mędrcami zaniepokoili się, że Sawitri może nie zdążyć na czas (ofiary odbywały się w porze wyznaczonej przez mędrców) i zaczęli zastanawiać się, jaka kobieta mogłaby ją zastąpić. Mędrcy znaleźli odpowiednią dziewczynę. Nadali jej imię Gajatri i ogłosili żoną Brahmy. Zasiadła ona u boku Brahmy i ofiara się rozpoczęła.
Sawitri przybyła dopiero po jakimś czasie. Na spotkanie wyszedł jej Narada: „O szlachetna matko, bardzo się spóźniłaś! Brahma musiał poślubić inną kobietę. Jeśli wątpisz, to pozwól za mną”.
Sawitri poczuła się niczym morze pozbawione nagle wody. „Czyżbym straciła męża?” – spytała samą siebie.
Towarzyszące jej żony bogów skarciły Naradę. Otoczyły Sawitri i próbowały ją pocieszyć. Przekonywały, że słowa Narady nie mogą być prawdziwe. Przecież jej syn dał się poznać jako kłamca, który czerpie przyjemność z obserwowania zachowania ofiar swych intryg. Niech lepiej sama się przekona, jaka jest prawda. Sawitri posłuchała rady i wkroczyła na arenę ofiarną. Na jej widok Brahma z resztą zebranych skłonili się z szacunkiem. Zapanowała śmiertelna cisza. Wtedy Sawitri ujrzała u boku męża inną kobietę. Jej oczy poczerwieniały z gniewu. Sawitri zwróciła się do Brahmy: „Czy wypadało ci poślubić kobietę z niskiego stanu? Ta dziewczyna jest pasterką, a pasterze nie znają odwiecznego prawa (dharma). Dlaczego strażnik dharmy, który nie mógł czekać z rozpoczęciem ofiary, nie ożenił się z córką braminów? Sprzeniewierzyłeś się Prawu, dlatego będziesz czczony tylko tutaj, w Puszkarze. Kto będzie cię czcił gdzie indziej, zbiednieje”.
Następnie zwróciła się do Wisznu: „Ponieważ pozwoliłeś na małżeństwo tej dziewczyny z niemądrym starcem, przeklinam cię, żebyś posiadł ciało człowieka i cierpiał rozstanie ze swą żoną. Wtedy zrozumiesz, czym jest ból rozdzielenia z ukochaną osobą”.
Przeklęła też Śiwę: „Ty też pozwoliłeś ożenić się Brahmie z nisko urodzoną dziewczyną. Dlatego nie będziesz miał szczęścia w miłosci”. Klątwa spadła również na braminów: „Będziecie cierpieć niedostatek, a jeśli nawet uda się wam wzbogacić, nie będziecie potrafili z tego skorzystać”. Sawitri przeklęła nawet krowę, której użyto do uświęcenia pasterki.
Rzuciwszy klątwy na wszystkich, którzy pomogli Brahmie poślubić Gajatri, Sawitri stanęła twarzą na północ i zeszła z areny ofiary.
Brahma próbował ją zatrzymać: „Zrozum, że musiałem poślubić Gajatri. Kończył się czas wyznaczony na ofiarę, a ciebie wciąż nie było. Stąd to wszystko. Wiedz, że wciąż kocham cię jak dawniej. Jesteś moją żoną, a Gajatri będzie ci tylko pomocą. Pamiętaj też, że dharma nakazuje, by w bramińskich małżeństwach żona okazywała mężowi szacunek, nawet jeśli jest biedny, brzydki czy głupi”.
Sawitri mimo wszystko postanowiła odejść. Uznała, że odpowiedzialność za przeprowadzenie ofiary spada na jej wiarołomnego męża. Weszła na pobliską
górę Ratna Giri i zatopiła się w medytacji.
Na szczycie wzgórza istnieje świątynia stworzona w myślach Sawitri. Pielgrzymi, którzy podejmą się trudu odwiedzenia jej, zapewnią sobie spełnienie wszystkich życzeń. Bogini jest chętnie czczona zwłaszcza przez żony i mężów.
Świątynia Gajatri
Również ta świątynia mieści się na szczycie wzgórza.
Zbliżał się koniec czasu wyznaczonego na rozpoczęcie ofiary. Wtedy Brahma z mędrcami postanowili zastąpić spóźniającą się Sawitri inną kobietą.
Zajęcie znalezienia odpowiedniej kandydatki przypadło Indrze. Władca pomniejszych bogów wypatrzył dziewczynę pośród pasterzy bydła. Mieli oni niski status społeczny, dlatego Indra postanowił „oczyścić” wybrankę. Wsadził ją więc w usta krowy – świętego zwierzęcia – i wyciągnął z drugiej strony. Następnie zaprowadził ją do Brahmy. Stwórca i mędrcy uznali, że jest ona godna zostać żoną stwórcy. Małżonkowie złożyli śluby, po czym rozpoczęła się ofiara.
Dziewczyna, która oczyściła się przechodząc przez usta krowy, dostała przypominające o tym zdarzeniu imię Gajatri.
Świątynia Adźgandheśwar
Znajduje się ona w południowo-zachodniej części Puszkaru. Z powstaniem świątyni wiąże się następujące zdarzenie:
Demon Waśkhali medytował w Puszkarze o Brahmie przez dziesięć tysięcy lat. Zadowolony Brahma był gotów obdarzyć go jakimś błogosławieństwem. Wtedy Waśkhali poprosił: „Jeżeli naprawdę jesteś mi rad, nie pozwól bym zginął z ręki boga ani człowieka”. Stwórca zgodził się na to.
Uszczęśliwiony demon obiecał, że odtąd będzie kąpać się w Puszkarze, a potem czcić bóstwo Brahmy w świątyni. O błogosławieństwie dowiedzieli się przyjaciele demona. Uznali, że teraz Waśkhali może porwać się nawet na królestwo Indry w niebiosach.
Waśkhali zgodził się z nimi, zebrał potężną armię i wyruszył na stolicę Indry. Przywódca niebiańskich zastępów musiał uznać wyższość najeźdźcy. Demon został cesarzem trzech światów, czyli władał bogami, ludźmi i demonami. Mimo swego pochodzenia, postępował w zgodzie z odwiecznym prawem. Nie zapominał również o obietnicy złożonej Brahmie. Każdego ranka zanurzał się w świętym stawie i wielbił stwórcę.
Pokonany Indra udał się zaś do Pana Śiwy i poświęcił służbie dla Niego. Po tysiącu lat Indra zwrócił się do Śiwy: „Zanim przyszedłem do Ciebie, zostałem wygnany ze swego królestwa przez Waśkhalego. Brahma obiecał mu, że nie pokona go żaden bóg ani człowiek. Nie może też zostać zabity przy użyciu żadnej broni. Czy to znaczy, że nigdy nie odzyskam tronu?”.
Pan Śiwa odpowiedział: „Drogi Indro! Wiernie mi służyłeś, dlatego pomogę ci. Przyjmę postać kozła i zabiję demona”.
Niezwykły kozioł pojawił się w Puszkarze, w porze codziennej wizyty Waśkhalego. Kiedy demon zobaczył kozła, zaczął strzelać do niego z łuku. Przerwał mu minister, według którego zwierzę było awatarem Śiwy lub Wisznu. Rozgniewany demon oświadczył, że nie będzie z tego powodu uciekał jak tchórz: „Zabiję kozła, nawet jeśli to jest któryś z nich. Źle zrobiłem, że darowałem Indrze życie. Powinienem był wiedzieć, że on nigdy nie wyrzeknie się władzy. Przyszedł czas, by uwolnić świat od wszystkich bogów poza Brahmą”.
Kozioł ruszył na demona, a Waśkhali zasypał go gradem zatrutych strzał. Na nic się to zdało. Kiedy strzał zabrakło, kozioł śmiertelnie ugodził Waśkhalę.
Jego śmierć ucieszyła bogów, którzy poczęli wysławiać Pana Śiwę. W tłumie znalazł się nawet Brahma. Śiwa zachęcił bogów, by poprosił go o jakiś dar. Wtedy Brahma powiedział, że największą radość sprawiłoby mu, gdyby Śiwa przyczynił się do chwały jego ukochanego Puszkaru.
Chwilę później z ziemi wyrosła linga Śiwy i Pan powiedział: „Każdego czternastego dnia śukla paksza w miesiącu kartika będę osobiście pojawiał się w tej lindze”. Po tych słowach Śiwa opuścił zgromadzenie, a bogowie oddali cześć lindze.
W ten sposób Indra odzyskał tron niebios, a Puszkar jeszcze zyskał na znaczeniu.
Wierni, którzy odwiedzą świątynię 14. dnia śukla paksza w kartika i pokłonią się lindze Pana, uwolnią się od grzechów.
Ghaty
Ghaty to nabrzeża świętych wód, gdzie wierni odprawiają obrzędy i biorą rytualne kąpiele.
Starszy Puszkar otaczają 52 ghaty. Zostały one zbudowane w różnych okresach przez lokalnych władców, ale i cesarzy. Najważniejszymi z nich są Gau Ghat i Brahma Ghat.
Ghau Ghat
Pielgrzymi uczestniczą tutaj w ceremonii arati Śri Puszkar Radźi, rano i wieczorem. Polega ona na ofiarowaniu bóstwu kamforowych lampek, które następnie umieszcza się na stopniach nabrzeża lub na wodzie.
Ghat odwiedziła brytyjska królowa Maria, żona króla Jerzego V. Na pamiątkę tej wizyty, zbudowano nabrzeże o nazwie Queen Mary Ladies Ghat.
W Ghau Ghat spryskano świętą wodą prochy: Mahatmy Gandhiego, Dźawaharlala Nehru i Śri Lal Bahadur Śastriego. Z powodu związku miejsca z pierwszą z wymienionych postaci, nabrzeże to bywa nazywane Gandhi Ghat.
Naga Parbat/Yagna Parbat – Góra Węży/Góra Ofiary
Drugiego dnia słynnej ofiary przeprowadzonej w Puszkarze przez Brahmę miało miejsce następujące zdarzenie:
Bramin o imieniu Wasu wyłowił ze Starszego Puszkaru wielkiego węża i rzucił go w grupę braminów, którzy odprawiali ofiarę. Wybuchła panika. Wąż oplótł się wokół mędrca Bhrygu, a wtedy rozgniewany syn mędrca – Ćjawana – przeklął Wasu, by zamienił się w węża. Wasu usprawiedliwiał się, że rzucił gada dla zabawy
dlatego i nie zasługuje na klątwę, ale na nic się to zdało.
Zrozpaczony Wasu przypełzł do mędrca Bhrygu i błagał go o cofnięcie klątwy.
Bhrygu był osobą łagodnego charakteru, dlatego powiedział synowi: „Nie godzi się przeklinać bramina. Tym bardziej, że wąż nie był jadowity. Proszę, zdejmij z Wasu klątwę”.
Mędrzec Ćjawana odpowiedział: „Pierwej Słońce się wyziębi, a Księżyc rozpali żarem, niż ja cofnę moje słowa”. Wtedy Brahma, dziadek Wasu, powiedział wnukowi: „Przestań już błagać o łaskę. Udaj się na tamto wzgórze i zamieszkaj obok sadzawki. Tam zacznij odprawiać pokutę. Po jakimś czasie wąż Karketaka da ci swą córkę za żonę. Dożyjesz kresu swych dni razem ze swoją wężową rodziną na ziemi”. Na pamiątkę tego zdarzenia wzgórze zwie się wężowym, podobnie jak staw na jego szczycie (Naga Parbat, Naga Kund).
Po tym jak Brahma wypowiedział powyższe słowa, przypełzło do niego więcej węży i wszystkie chciały mu służyć. Stwórca polecił im, by przyłączyły się do jego wnuka na wzgórzu i by kąsały ludzi, którzy chcieliby przeszkodzić w odprawianiu ofiar. Tak oto węże zostały strażnikami ofiar, a wzgórze zyskało drugą nazwę – Yagna Parbat (czyt. Jadźńa, Góra Ofiary).
Na szczycie wzniesienia znajduje się zbiornik wodny – Naga Tirtha. Kąpiel w nim chroni przed śmiercią od ukąszenia węży oraz uwalnia od grzechów. Pielgrzymi, którzy rozpoczną swą podróż po świętych miejscach Puszkaru od kąpieli w Naga Tirtha, ukończą pielgrzymkę bez zakłóceń. Bóg Wisznu zapewnił, że na wzgórzu nigdy nie zabraknie wody i drzew.
Tradycja głosi, że było to niegdyś najwyższe wzniesienie na tej planecie. Jego wysokość jednak zmniejszała się drastycznie, począwszy od epoki Satja. W obecnej epoce Kali, wzgórze zapada się rok po roku. Kiedy zniknie zupełnie, nastanie czas zagłady świata.
Inne miejsca
Puszkar i okolice obfitują w miejsca o religijnym znaczeniu. Poniżej przedstawiamy kilka z nich.
Siedziba Markandeji (Markandeya Residence)
Ojciec Markandeji przebywał w lesie, praktykując wyrzeczenia. W tym czasie jego żona urodziła syna. Chłopiec od małego wyróżniał się dobrym charakterem i był wielką pociechą dla rodziców. Któregoś dnia zobaczył go wędrowny mędrzec. Przyglądał się chłopcu przez chwilę, po czym oznajmił rodzicom, że ich syn umrze w ciągu sześciu miesięcy. Ojciec zapytał, czy może temu jakoś zapobiec. Mędrzec poradził, by ojciec odprawił rytuał upnajana, który zapewnia długie życie. Częścią rytuału jest praktyka ascezy przez osobę, która ma być chroniona.
Obrzęd został odprawiony, a chłopiec rozpoczął praktyki. Któregoś dnia przechodziło obok siedmiu mędrców. Chłopiec złożył im pokłon, a mędrcy pobłogosławili go długim życiem. Wtedy powiedziano im, że według przepowiedni chłopiec umrze za pięć dni. Zmartwili się, ponieważ ich życzenie kolidowało z wolą bogów. Dlatego modlili się do Brahmy. Bóg pojawił się przed nimi i nadał moc ich błogosławieństwu.
Tym sposobem Markandeja zyskał niespotykanie długie życie. Za zgodą ojca zbudował własną pustelnię i rozpoczął praktyki duchowe. Miejsce to znane jest pod nazwą siedziby Markandeji. Woda w tamtejszej studni jest ponoć nieskazitelnie czysta i połyskuje niczym słońce.
Świątynia Pap Mohini
Mieści się w północnej części miasta. Wierni, którzy pokłonią się Bóstwu, uwolnią się od najcięższych grzechów. W miesiącu bhadrapad przed świątynią odbywa się festiwal.
Siedziba mędrca Agastji (Agastja muni)
Jest to jaskinia na zboczu Góry Węży, w odległości ok. 2 kilometrów od Starszego Puszkary. W miejscu tym pokuty odprawiał słynny mędrzec Agastja, o którym wspominają najstarsze pisma indyjskie. Można tam zobaczyć wyryte w kamieniu ślady stóp, będące symbolem mędrca. Przy jaskini znajdują się mauzolea świętych, którzy praktykowali tam pokuty. Kąpiel w tym miejscu jest równa spełnieniu wielu pobożnych uczynków. Również tutaj odbywa się popularny festiwal religijny (12 dnia śukla puszpy, w miesiącu bhadrapad).
Pustelnia mędrca Mrykandy (Mrykanda muni aśram)
Odwiedziny pustelni i złożenie w ofierze owocu zapewniają powodzenie, mądrość i spełnienie pragnień, dzięki wstawiennictwu łaskawego mędrca.
Gaja Kund
Zbiornik znajduje się w pobliżu Młodszego Puszkary. Ludzie kąpią się w nim i odprawiają obrzędy w intencji zbawienia swych przodków.
Suprada Kup
Jest to studnia, której woda zmywa grzechy. Wierni utrzymują, że woda w studni pochodzi ze świętej rzeki Jamuny.
Rupa Tirtha
Pozbawiony urody człowiek wypięknieje, jeśli wykąpie się w tym stawie z niezachwianą wiarą i oddaniem.
Rudra Kund
Kąpiel w stawie przez osoby o czystym sercu jest aktem wielkiej pobożności.
Ćakra Tirtha
W miejsce to trafił niegdyś dysk Pana Wisznu. Kąpiel tutaj uwalnia grzeszników od ciężaru niecnych uczynków.
Pańća Kund
Jest to zespół pięciu świętych stawów, w których pielgrzymi biorą oczyszczającą kąpiel. Stawy nazywają się: Naga Kund, Ganga Kund, Sirja Kund, Ganeś Kund i Bhrygu Kund. Nad stawami góruje świątynia Siddha Ganapati.
Naga Kund
Mędrzec Ćjawana przeklął Wasu, wnuka Brahmy, by zamienił się w węża. Wtedy Brahma polecił wnukowi, by zamieszkał nad stawem, na wzgórzu Naga. W ten sposób wzgórze zyskało nazwę Naga Kund. Wasu, już jako wąż, praktykował nad stawem wyrzeczenia. Wierni, którzy piątego dnia Kryszna paksza w miesiącu śrawana, odprawią tutaj obrzęd zapewnią sobie spełnienie życzeń, a kobiety, które odprawią obrzęd z owocem w dłoniach, w dniu pańćami, urodzą synów.