ŚiwaŚakti - Encyklopedia wiedzy o śiwie śakti

Redakcja

Świątynia – pałac Boga

Pewne części ciała są czystsze od innych. Podobnie pewne miejsca na ziemi są bardziej święte od innych – niektóre z powodu swego położenia, inne z powodu źródeł wody o wyjątkowej mocy, a jeszcze inne z powodu związku ze świętymi osobami.

Mahabharata

Dla wielbiciela Śiwy, Śakti i Wisznu świątynia jest dewalaja – pałacem ich Boga. W środku, w wewnętrznym przybytku, umieszczają wizerunek, który jest uosobieniem Boga w postaci postrzegalnych elementów. Wierni modlą się przed Bóstwem, składają przed Nim kwiaty i odprawiają obrzędy. Przedstawiają mu swe nadzieje i troski, dzielą się radością i smutkiem. Wierzą, że jeśli staną przed Nim z czystym sercem, Bóg ich wysłucha.

Wielbiciele nawiązują bardzo osobistą relację z Bogiem, którego szanują i kochają, ale o którego także dbają. Bóstwo jest kąpane i karmione, muzycy i tancerze zabawiają Go swą sztuką, a wspólnota wiernych zabiera na spacery podczas radosnych procesji. Bogowie mają żony, które są czczone z niemniejszą uwagą. Mają ulubione pojazdy, drzewa, owoce i kwiaty. Dla wielbiciela świątynia to o wiele więcej niż miejsce kultu, gdzie słychać dźwięk dzwonków i intonowanie mantr. To także miejsce, w którym wielkie umysły przychodzą, by podzielić się swą mądrością oraz serce wspólnoty, w którym odbywają się radosne uroczystości, słychać śmiech dzieci i wspólne muzykowanie, gdzie spotykają się znajomi, odpoczywają pielgrzymi itd.

W starożytności władcy budowali swe pałace ze zniszczalnego drewna, a świątynie z kamienia. To właśnie świątynie są pamiątkami po wielkich królach i ich dynastiach. O życiu takich sławnych władców, jak Narasinha Dewa z Orisy, Radźa Radźa Ćola z Thandźawuru i Kryszna Dewa z Widźajanagaru dowiedzieliśmy się z inskrypcji wyrytych na murach świątyń, jakie wznieśli. Sława zapomnianych dynastii Ćola i Pallawów ożyła dzięki zapiskom w świątyniach, które przetrwały wpływ czasu, barbarzyństwo najeźdźców i nietolerancję innowierców.

Świątynie wznoszone od pierwszych lat ery chrześcijańskiej stały się zalążkiem miejskiej cywilizacji Indii. Powstawały one w sercu osad, jako najważniejsze ich budowle. To do nich wiodły główne drogi, przy których powstawały targowiska. Architektura świątyń się zmieniała, ale elementem charakterystycznym zawsze była wysoka wieża i przez długi czas – mury. W ich obrębie gromadzili się i często mieszkali: pielgrzymi, kapłani, uczeni, rzemieślnicy i muzycy. Przykładem takich świątyń są kompleksy w Madurai, Tiruwanice i Waranasi.

Budowle świątyń – zwłaszcza na północy kraju – były często burzone, ale zwykle nieprzerwanie trwała tradycja danego sanktuarium. Kiedy rozlega się dźwięk dzwonków, kapłan wznosi kamforową lampę, aby oświetlić twarz Bóstwa i rozbrzmiewa intonowanie mantr, uczestnicy włączają się w nieprzerwany łańcuch tradycji zapoczątkowanej przez wedyjskich mędrców. Świątynie Pana w Indiach są pomnikami starożytnej cywilizacji, która przetrwała. Świątynie w Luksorze i Babilonie są piękne, lecz martwe, podczas gdy mury świątyń w Waranasi i Madurai wciąż odbijają słowa tych samych modlitw.

Rozmowa z Bogiem

Wielbiciel rozmawia z Bogiem jak ze swoim duchowym przewodnikiem, krewnym lub przyjacielem. Nazywają Go Baba Wiśwanath, łagodnym ojcem i matką Durgą w Kaśi, rozumiejącą matką w Bengalu i hojnym Ganeśą. Bóstwa wysłuchują modlitw wiernych, dzielą ich radość i z niezmąconym spokojem przyjmują ich złość. Chociaż odwiedzanie świątyni jest ważnym elementem duchowego rozwoju, nie jest ono bezwzględnie konieczne. Wielbiciel może modlić się w domu, przed rodzinnym ołtarzem albo odprawić obrzęd bez udziału kapłana.

Wizyta w świątyni jest duchową podróżą, która wymaga przygotowania ciała i umysłu. Obrzęd pudźy nazywa się manasatirtha („pielgrzymką umysłu, którego głęboką i czystą wodą jest prawda”). Wielbiciel wstaje o świcie, kąpie się, nakłada świeże ubranie, nie je niczego i wchodzi do świątyni. Zwyczajowo przynosi ze sobą kwiaty, kadzidła i słodycze. Zostawia buty na zewnątrz i wchodzi do środka. Zmierza w stronę ołtarza lub niewielkiego przybytku pośrodku głównej sali.

W każdej świątyni przestrzega się specyficznej procedury. W świątyniach Śiwy, wierny najpierw modli się do postaci byka Nandi, który strzeże głównego wejścia. Przed świątynią Bogini cześć oddaje się najpierw świętemu drzewu lub świętej kolumnie. W kaplicach okalających główną salę zwykle znajdują się kapliczki różnych Bóstw i świętych. Wielbiciel zostawia w nich kilka płatków kwiatów, ślad pasty sandałowej lub cynobru, a następnie okrąża przybytek głównego Bóstwa zgodnie z ruchem wskazówek zegara.

Po okrążeniu staje u wejścia do pokoju Bóstwa i przekazuje kapłanowi przyniesione prezenty. Kapłan dotyka kwiatami stóp Bóstwa, zapala kadzidło i stawia przed Bóstwem. Potem zwraca ofiarę wielbicielowi jako prasadam – rzecz przyjętą przez Boga i tym samym uświęconą. Podczas tego obrzędu wielbiciel nawiązuje osobistą relację z wielbionym. Kapłan pomaga fizycznie przekazać dary, ale nie jest pośrednikiem.

Bóstwo jest władcą wszystkich władców, świątynia Jego pałacem, a indywidualne obrzędy – są aktami hołdu złożonymi przez poddanych. Wizerunek Bóstwa często umieszcza się na tronie (sinhasan, siedzisko lwa) lub joni, żeńskiej podstawie dla lingi Śiwy. Bóstwo się kąpie, namaszcza pachnidłami i dekoruje kwietnymi girlandami. Pan Śiwa zadowala się prostą girlandą ze świeżych liści bilwy.

Oprócz „małych” obrzędów, odprawianych na życzenie wielbicieli, kapłani odprawiają kilka obrzędów w ciągu dnia. Za najbardziej pomyślne uważa się obrzędy: o świcie, w południe i o zachodzie słońca. Bóstwu ofiarowuje się pachnącą pastę sandałową, kwiaty i kadzidło. Następnie chłodzi się Bóstwo wachlarzami i specjalnymi miotełkami. Woń lamp kamforowych oczyszcza powietrze, a uniesiona lampa oświetla oblicze Bóstwa. Te same lampy krążą między wielbicielami, którzy dłońmi mogą poczuć ich żar. Wielbiciele przykładają dłoń do czoła i w ten sposób odbierają błogosławieństwo Bóstwa. Głowy wielbicieli zostają spryskane wodą ofiarowaną wcześniej Panu. Na koniec kapłan składa przed Bóstwem owoce, słodycze oraz przygotowane w kuchni świątynnej potrawy.

Istnieje piętnaście rodzajów pudźy. Najpierw zaprasza się Bóstwo na siedzisko (asana), a następnie oficjalnie wita intonowaniem swagata. Myje się Bóstwa wodą lub pańćamrytą, mieszanką pięciu składników: mleka, jogurtu, oczyszczonego masła (ghi), cukru i miodu. Napój dostają potem do picia wielbiciele. Ofiarowanie wody Bóstwu nosi nazwę arghja. Kapłan oczyszcza siebie wodą, wykonując aćaman. Bóstwo jest kąpane (snana) i ubierane (wasana-bhuszana), po czym przegląda się w lustrze.

Po tym wstępie rozpoczyna się właściwe powitanie. Bóstwo otrzymuje pastę sandałową, kwiaty, kadzidło, kamforę, ogień i jedzenie (naiwedja). Po posiłku Bóstwo dostaje wodę do umycia. Obrzęd odbywa się przy akompaniamencie wedyjskich hymnów i mantr, dźwięku dzwonków i konch. Kapłan kończy ceremonię, składając pełny pokłon przed Bóstwem (namaskarija).

Rameśwaram

Rameśwaram jest jednym z najważniejszych świętych miejsc dla wielbicieli Wisznu. Należy do czterech Ćar Dham, które Wisznu odwiedza każdego dnia w swej podróży po świecie (o świcie kąpie się w rzece Alakananda, w Badrinath; ubiera się w Dwarace; spożywa ucztę z 52. dań w Puri i odpoczywa po dniu opieki nad wszechświatem w Rameśwaram).

Ramanathaswami w Rameśwaram jest także bardzo ważnym punktem na duchowej mapie śiwaizmu, obok Kedarnath w Himalajach, Wiśwanatha w Waranasi, Somnath w Gudźaracie. Rameśwaram symbolizuje jednoczącą moc tirtha, która podtrzymywała przez wieki spójność Indii.

Rameśwaram jest południowoindyjskim odpowiednikiem Waranasi i Gaji, w których odprawia się specjalne obrzędy dla zmarłych. Niektórzy nazywają je nawet „Waranasi południa” i wierzą, że pielgrzymka do Waranasi nad Gangesem nie jest pełna, jeśli wierny nie pokłoni się Ramanathaswamiemu. Pielgrzymi odprawiają tutaj ceremonie pogrzebowe (śraddha) oraz czczą swych przodków (pitripurusza) w ceremoniach pindadaan. Kontynuowana jest także zapoczątkowana przez Ramę tradycja pokut (prajaścitta), które oczyszczają z grzechów.

Rameśwaram jest wyspą na Wybrzeżu Koromandel w Tamil Nadu, niedaleko Ramanathapuram. Leży na południowo-wschodnim krańcu Półwyspu Indyjskiego, oddzielonym Cieśniną Mannar od Śri Lanki. Wyspa ma kształt konchy, którą Wisznu trzyma w dłoni (pańćadźanja śankha). Została ona uświęcona obecnością Ramy, siódmej inkarnacji Wisznu. Ale jako że Rama czcił tam Śiwę i konsekrował dwie śiwalingi (wokół których zbudowano świątynię Ramanathaswamy), jest miejscem pielgrzymek zarówno dla wisznuitów, jak i śiwaitów.

W Rameśwaram znajduje się jedna z dwunastu najświętszych relikwii śiwaizmu – dźjotirling. Dźjotirlingi nazywa się swajambhu – lingami samorodnymi. Tutejsza dźjotirlinga to Wiśwalingam, w świątyni Ramanathaswamy. Wielbiciele mają w zwyczaju zabierać wodę z oceanu w pobliżu świątyni oraz ze świątynnej sadzawki (kotitirtha) do dźjotirling w Kedarnath i Waranasi. Z kolei pielgrzymi z północy przynoszą wodę ze wspomnianych sanktuariów do Rameśwaram i obmywają nią tutejsze lingi. Przykładem powiązania sanktuariów jest ceremonia Saptaryszi pudźa w świątyni Kaśi Wiśwanath w Waranasi. W jej trakcie wierni składają Panu Śiwie w darze liście bilwy, na których malują pastą sandałową imię „Rama”.

Historia Rameśwaram

Pierwsze zachowane zapiski o Rameśwaram pochodzą, co ciekawe, z pism buddyjskich. Odnotowały one, że buddyjski cesarz Aśoka przybył do Rameśwaram na pielgrzymkę (II wiek n.e.). Oznaczałoby to, że w tamtych czasach odwiedzali je zarówno hindusi, jak i buddyści. Potwierdzają to znaleziska archeologiczne, podczas których odkryto kamienne rzeźby Buddy.

Nazwa Rameśwaram pojawia się w starożytnych tekstach: puranach, Mahabharacie, Ramajanie oraz w średniowiecznych utworach poetów tamilskich. Świętość miejsca sławią całe rozdziały Śiwa- i Lingapurany. Skandapurana opisuje Rameśwaram w rozdziale Setu Mahatmjam, a napisana po tamilsku Kanadapurana wspomina o wzgórzu Gandhamadan. Obszerne fragmenty poświęca Rameśwaram Ramajana. Występuje ono pod nazwą setu (most). Mahabharata umieszcza Rameśwaram na liście najważniejszych miejsc świętych Dźambudwipy (Indii). Kilka ksiąg wspomina, że Rameśwaram odwiedził Ardźuna (bohater Mahabharaty) podczas swej pielgrzymki po południowych Indiach oraz starszy brat Kryszny – Balarama, kiedy odmówił udziału w wielkiej bitwie na polu Kuru.

Rameśwaram pojawia się w literaturze tamilskiej. Religijne hymny na cześć Śiwy, skomponowane przez takich poetów jak Appar, Sambandar, Sundarar i Sekkilar między VI a X wiekiem n.e., nawiązują do tego świętego miejsca. Appar wspomina, że Rama ustanowił tę świątynię jako punkoil – „świątynię-kwiat” lub „lingę otoczoną kwiatami”. Treścią tamilskich agam są w większości obrzędy i praktyki religijne w świątyni Ramanathaswamy.
Rameśwaram opisuje czternastowieczny tamilski tekst Madhura Widźajam, napisany przez Gangadewi, żonę króla Kumara Kampana. Autorka boleje nad opłakanym stanem tirtha pod panowaniem muzułmanów.

Poeta Arunagirinathar wysławiał boginię Parwathawardhini, żonę Ramanathaswamiego. Według przekazów ustnych Rameśwaram odwiedzili wielcy mędrcy z pradawnych czasów – Agastja i Dharmaradźa oraz Paraśurama, awatar Wisznu. W XI wieku przybył tutaj kaszmirski poeta Bilhana.

Bliskość Śri Lanki sprawiła, że historia Rameśwaram jest w sporej części zapisem konfliktów między tamilskimi a lankijskimi władcami. W XII wieku armia lankijska podbiła rejon Rameśwaram i okupowała go przez dwadzieścia lat. Co ciekawe, pomysł rozbudowy świątyni wypłynął od władcy ze Śri Lanki – króla Parakramabahu.

O tym, jak ogromne było znaczenie tirtha niech świadczy fakt, że królowie Dźaffny chętnie przyjmowali tytuł „Setu Kalwar” – obrońców Setu, a na wybijanych przez siebie monetach wyryte było słowo setu.

W XIV wieku, sułtan Delhi Allauddin Khalji, wysłał swe wojska na południe Indii. Jego generał, Malik Kafur, zajął Madurai i polecił zniszczyć Bóstwa w Rameśwaram. Historyk Feriszta odnotował, że Kafur zbudował meczet w „Sit Band Ramesar”. Władza muzułmanów nad regionem trwała do 1371 roku, kiedy to Kumara Kampana z Widźajanagaru pokonał sułtana i włączył Rameśwaram do swojego cesarstwa.

Rameśwaram w Ramajanie

Ramajana opisuje, że pierwszą osobą z armii Ramy, która pojawiła się na wyspie był Hanuman, przywódca plemienia półboskich małp (wanara). Wanarowie szukali Sity, żony Ramy, porwanej przez Rawanę. Po długich poszukiwaniach dotarli do południowego krańca lądu. Tutaj Hanuman odkrył, że Sita została uwięziona na Lance. Hanuman, był synem Waju, boga wiatru, który obdarzył go umiejętnością podróżowania w przestworzach. Wierny sługa Ramy wykorzystał tę umiejętność, aby dostać się na Lankę. Odnalazł Sitę, która przebywała za murami Aśoka wana, gaju drzew aśoka. Hanuman przekazał wiadomość Ramie, który ze swym bratem Lakszmanem i armią wanarów stanął wkrótce w Rameśwaram.

Armia musiała przebyć jeszcze ocean. Rama poprosił Warunę, boga mórz, aby usunął się z drogi, lecz ten odmówił. Rozgniewany Rama dobył łuku i wymierzył w ocean, wypowiadając przy tym potężną mantrę. Rama chciał osuszyć ocean. Zatrwożone niebiosa pociemniały, a skruszony Waruna z żoną błagali Pana o przebaczenie. Waruna wyjaśnił, że nie może tak po prostu się usunąć, ponieważ jest władcą „ruchomych” wód, których nie sposób zatrzymać, a ocean do takich należy.

Waruna zaproponował, by Rama zbudował pływający most z kamieni i drewna, a on go podtrzyma. Rama wezwał Nalę, syna Wiśwakarmy, architekta bogów, żeby zajął się budową. Nala nadzorował armię małp, które znosiły materiał na Ramasetu – Most Ramy. Waruna, zgodnie z obietnicą, utrzymywał konstrukcję na powierzchni wody. Ramasetu sprawiał solidne wrażenie, jakby przecinał ocean od zawsze. Według przekazów, wielkie głazy na brzegach Rameśwaram są pozostałościami po starożytnym moście, od którego miejscowość zyskała nazwę Setu.

Rama wiedział, że pokonanie Rawany nie przyjdzie łatwo. Demoniczny władca, który był braminem i uczonym, a przede wszystkim oddanym czcicielem Śiwy i Durgi, których błogosławieństwa czyniły go niezwykle potężnym. Dlatego przed bitwą Rama oddał cześć Durdze, Bogini-wojowniczce Rameśwaram, prosząc Ją o wsparcie. Pudźa do Durgi Wasanti pudźa jest odprawiana wiosną. Rama odprawił ją jednak jesienią i z powodu tej anomalii nazwano ją Akal bodham. Do dziś w Bengalu wielbiciele odprawiają przez pięć dni Akal bodham na pamiątkę pudźy Ramy. Data tych obchodów zbiega się ze świętami Nawaratri i Dussehra, kiedy całe Indie celebrują śmierć Rawany.

Rama oddał cześć także Wisznu w pobliskim Tirupullani. Bóg pojawił się przed nim w postaci Adi Dźagannatha i podarował mu zabójczą broń diwja sarabam. Następnie Rama czcił dziewięć planet – Nawagraha, aby oświetliły swymi pomyślnymi promieniami jego trud. Obrzędy odniosły najwyraźniej pożądany skutek, bowiem Wisznu i Durga strzegli mostu w czasie bitwy.

Po zaciętej bitwie Rama odzyskał Sitę i wrócił do Rameśwaram z zamiarem odprawienia ofiary pokutnej za grzech zabicia Rawany. Chciał także przebłagać Śiwę, oburzonego z powodu śmierci swego czciciela. Rama potrzebował jednak śiwalingi. Raz jeszcze skorzystał z pomocy Hanumana, który udał się na górę Kajlasa po świętą lingę.

Zbliżał się czas rozpoczęcia ceremonii, wyznaczony w oparciu o pomyślny układ planet, a Hanuman nie przybywał. Wtedy Sita uformowała lingę z piachu i to ta linga (Ramanathalingam)_ stała się Bóstwem ofiary. Hanuman powrócił z Himalajów z kryształową lingą już po zakończeniu ceremonii. Rozczarowany, chciał usunąć piaskową lingę ogonem. Ta jednak trwała nieporuszona. Ślady ogona Hanumana wciąż widać na Ramanathalingam. Zdarzenie to zostało uwiecznione na ścianie jednej ze świątynnych sal (mandapa).

Rama, widząc żal Hanumana, postanowił konsekrować obie lingi w świątyni, którą dla nich zbudował. Ogłosił też, aby jako pierwszą wierni zawsze czcili kryształową lingę przyniesioną przez Hanumana (Wiśwalingam). Tak oto, w świątyni Ramanathaswamy, Rama – awatar Wisznu – wielbi Śiwę, który nosi imię Ramanathaswami – Pan Ramy.

W całym Rameśwaram do dzisiaj roznosi się echo wydarzeń opisanych w Ramajanie.

Świątynia Ramanathaswamy

Skandapurana opisuje, że konsekracja śiwalingi przez Ramę miała miejsce w miesiącu dźjesztha, który odpowiada tamilskiemu miesiącowi ani, w Śukla paksza, dasami tithi. W garbha griha (sanctum sanctorum) świątyni Ramanathaswamy znajdują się, jak wspomniano, dwie lingi. Ramanathalingam, uformowała z piachu Sita, a kryształową Wiśwalingam przyniósł Hanuman z góry Kajlasa. Wiśwalingam jest jedną z dwunastu swajambhu, czyli samorodnych dźjotirling. Odwiedziny Rameśwaram przynoszą wiernym podwójną korzyść – z odwiedzin sanktuarium Wisznu i dźjotirlingi Śiwy. Poza Rameśwaram, pielgrzymi mają dostęp jeszcze do trzech dźjotirling. Jedna znajduje się w Kedarnath, w Himalajach, a dwie w pobliżu Dwaraki: w Nageśwarze i Somnath.

Obecna, kamienna świątynia, została wzniesiona w XII wieku nad jeziorem. Zastąpiła ona pierwotną konstrukcję z cegły. Jej fundatorami byli władcy z dynastii Ćola. Ich dzieło kontynuowali Pandjowie z Widźajanagaru, a budowę zakończyli władcy Najaka w XVII wieku. Inskrypcja we wnętrzu świątyni głosi, że Parantaka I, król Ćola, odprawił tam ceremonię tulabharana w roku 930. W tym samym, X wieku, król Kryszna I z Rasztrakutów wzniósł inne świątynie w Rameśwaram.

W roku 1513, Rameśwaram odwiedził najsławniejszy król Widźajanagaru – Krysznadewa Raja. Zstąpił on na ląd w Dhanuszkodi, zmył krew z miecza w morzu, oddał cześć Panu Ramanacie i podarował cenną biżuterię Bogini Parwathawardhini Amman. Krysznadewa Raja podbił Lankę, możliwe więc, że zawitał do Rameśwaram w drodze powrotnej z tej wyspy. Inskrypcja na trzeciej prakarze w świątyni głosi: „W otoczeniu panditów i uszczęśliwionych mędrców, Krysznadewa Raja złożył (Panu) szesnaście podarunków zgodnie z nakazem pism”.

Władcy Sethupati, z pobliskiego Ramnad, otaczali sanktuarium w Rameśwaram troskliwą opieką, a tamtejsze bóstwa uważali za patronów swego rodu. Tytuł sethupatich, obrońców mostu (setu), nadali im królowie z dynastii Najaków, z Madurai. Właśnie za panowania Sethupatich i Najaków nadano świątyni ostateczny kształt, z charakterystycznymi rzeźbami naściennymi. Sethupati przekazali na rzecz świątyni spory majątek ziemski oraz kosztowności. Historycy przypisują wzniesienie świątyni Ćolom, a dokończenie konstrukcji Najakom. Wypada jednak zaznaczyć, że liczne inskrypcje w samej świątyni za budowniczych uznają Udaijana Sethupatiego i lankijskiego księcia Pararadźasekharę (1414).

Architektura świątyni Ramanathaswamy

Świątynia w Rameśwaram istniała od mileniów, ale kolejne budowle, wznoszone z nietrwałego drewna i cegły, były co jakiś czas zastępowane nowymi. W hymnach Tewaram, autorstwa poetów Appara i Dźjanasambandara z VII wieku n.e., znajdują się opisy sanktuarium w Rameśwaram, pokrytego strzechą i otoczonego drzewami. Świątynia w obecnym kształcie jest ogromnym kompleksem podzielonym murami na trzy strefy. W ich obrębie znajdują się liczne kaplice, stawy, ogrody, budynek kuchni i inne. Ponad zewnętrzny mur wyrastają gopuramy, które pełnią funkcję wrót wejściowych.

W pierwszym milenium Tamil Nadu znajdowało się pod panowaniem wielkich dynastii: Pallawów, Ćolów i Pandjów. Od końca XI wieku świątynia znalazła się w granicach potężnego cesarstwa Widźajanagarów, a następnie Najaków. Pierwsze kamienne przybytki dla bóstw wznieśli Pallawowie w VI wieku. Południe Indii uniknęło najazdów obcych władców i, w przeciwieństwie do północnych Indii, wiele z najstarszych świątyń przetrwało do dziś. Zachowała się w nich nienaruszona tradycja kultu świątynnego, mająca źródło w głębokiej starożytności. Jednym z takich przybytków jest świątynia Ramanathaswamy w Rameśwaram.

Budowle świątynne na południu Indii pozwalają prześledzić rozwój architektury od wykutych w skale kaplic Mamallapuram do strzelistych gopuramów Ćidambaram i Śrirangam. Pallawowie wznieśli świątynie w Kańćipuram, Ćolowie w: Thandźawurze, Śrirangam i Ćidambaram. Hojsalasowie zostawili po sobie sanktuaria w Belurze i Halbidzie. Widźajanagarowie i Najakowie podarowali potomności świątynię Minakszi w Madurai oraz śiwaicką świątynię Ramanathaswamiego w Rameśwaram.

Wszystkie z wymienionych świątyń wzniesiono w zgodzie z zasadami starożytnych podręczników architektury: Śilpaśastra i Wastupurusza Mandala. Sercem świątyni jest sanktuarium (garbha griha), nad którym wznosi się wieża . Garbha griha i _śikhara _tworzą razem strukturę – wimana. Do wimany przylegają sale, zwane mandapa. Do sanktuarium przylega przedsionek (antarala), za nim znajduje się główna sala zebrań (mahamandapa), z której przechodzi się do sali tanecznej (natja mandapa).

Od okresu, w którym hojny patronat nad świątyniami przejęły rody królewskie, świątynie zaczęły się rozrastać. Najpierw pojawiła się amman – kaplica poświęcona bogini będącej żoną bóstwa czczonego w garbha griha. Taka mniejsza świątynia znajdowała się tuż obok głównej świątyni, na najbardziej wewnętrznym podwórcu. W świątyniach Śiwy amman mieści bóstwo Parwati, a w świątyniach Wisznu – Lakszmi. Bogini odkrywa bardzo ważną rolę w obrzędach świątynnych. Każdej nocy Pan odwiedza żonę, czemu towarzyszy wyszukany ceremoniał. Co roku wielbiciele organizują festiwale, podczas których boska para odnawia śluby małżeńskie. Odbywa się to w Ranga Mandapa, która z czasem została dodana do oryginalnej struktury.

Królowie zaczęli powiększać pałace Bóstw o korytarze z setkami, a nawet tysiącami kolumn, po których Bóstwa spacerują podczas cyklicznych świąt. W kalendarzu każdej świątyni wyznaczono specjalne dni, kiedy Bóstwa opuszczają ołtarze (brahmotsawa) i udają się na barwne procesje (rathajatra) w towarzystwie tysięcy wielbicieli. Przed niektórymi świątyniami stoją nawet kamienne wozy (ratha), gotowe zabrać Bóstwa na przejażdżki.

W większych świątyniach, oprócz kaplic dla towarzyszek Pana, znajdują się kaplice poświęcone tamilskim świętym: alwarom i najanmarom. Częścią kompleksów świątynnych są także obszerne kuchnie, w których przygotowuje się posiłki dla Bóstw i pielgrzymów, a nawet biura i sklepy.

Południowo-indyjskie świątynie, otoczone zwykle kilkoma kręgami murów (prakara), stanowią odrębny świat, rządzący się własnymi regułami. Śiwaicką świątynię w Ćidambaram otaczają trzy kręgi murów. W drodze do centralnie umieszczonego sanktuarium przechodzi się przez bramy w kształcie piramid (gopurama), które stały się symbolem sakralnej architektury południowych Indii.

Gopurama stoi na prostokątnej, kamiennej podstawie. Ceglana konstrukcja, zachowująca podział na kondygnacje, jest pokryta barwnymi stiukami, które przedstawiają postacie bóstw, demonów, niebiańskich tancerek (apsary), zwierzęta i ptaki. Najwyższe wznoszą się na wysokość 70 metrów. Można odnieść wrażenie, że religijni rzeźbiarze wyczerpali możliwości dekorowania świątyń i znaleźli w gopuramach nową przestrzeń dla twórczej ekspresji.

Świątynia Ramanathaswamy, w obrębie najbliższego centrum muru, ma dwa sanktuaria: Śiwy jako Pana Ramanathaswamiego oraz Jego żony Durgi, znaną pod imieniem Parwathawardhini Amman. Oba sanktuaria otaczają trzy dziedzińce, na których znajdują się mniejsze kaplice i sadzawki do rytualnej kąpieli. Większość konstrukcji w tej części kompleksu powstała w XVII wieku. Starsze budynki zachowały się poza centralnym murem. Główna świątynia powstała w tradycyjnym drawidyjskim stylu – tzn. ponad garbha griha wznosi się śikhara, a główne wejście prowadzi przez dziewięciopiętrową gopuramę.

Wyróżnikiem tej świątyni jest najdłuższy korytarz w całych Indiach. Otacza on cały kompleks, ma 1240 metrów długości i 1212 kolumn. Rzędy kolumn, przez które przedostają się do wnętrza promienie słońca, znajdują się po obu stronach korytarza. Każda kolumna została wyrzeźbiona z pojedynczego bloku granitu, a pomiędzy nimi stoją, ze złożonymi dłońmi, figury patronów świątyni. Sufit pokrywają elementy florystyczne i mandale. Spacer podcieniami jest niezwykłym przeżyciem.

Droga do garbha griha świątyni prowadzi przez dziedzińce i gopuramy. Zachodnia gopurama, o pięciu piętrach, ma wysokość 26 metrów, a wschodnia – 46 metrów. Gopuramy, południowa i północna, nie zostały ukończone. Przed garbha griha siedzi kamienny byk Nandi, którego dosiada Śiwa, a obok wznosi się pokryta złotem kolumna – Garudasthambha. Pośrodku garbha griha stoją dwie wspomniane śiwalingi: Śri Ramanathalingam (Ramalinga) i Wiśwalingam, a za nimi figura Bogini Wiśalakszmi, żony Śiwy.

Centralne sanktuarium tworzą dwie sale: antarala i ardhamandapa. Podczas pudźy wielbiciele zbierają się w większej sali zebrań – mahanadapa – naprzeciwko wejścia do sanktuarium. Pierwszy obrzęd jest poświęcony Wiśwalingam, zgodnie z obietnicą daną przez Ramę Hanumanowi. Razem z lingami Hanumana i Śity w świątyni znajduje się jeszcze dziewięć innych ling, które postawili: Rama, jego brat Lakszman, przywódca niebian Indra, brat Rawany i sojusznik Ramy – Wibhiszan oraz przywódcy armii Ramy: Sugriwa, Nala, Angada, Nila i Dźambawan.

Kaplica Bogini Parwathawardhini Amman stoi na prawo od głównych śiwaling, ponieważ jest Ona dakszine bhagine, partnerką prawej strony Ramanathy i Boginią mocy (śakti). Przed Jej kaplicą znajduje się sala zebrań – Sukrawara mandapa, czyli „piątkowa mandapa”. W każdy piątek Bogini zasiada tam w złotym palankinie i udaje się na spotkanie z Panem Ramanathą. Sukrawara mandapa ma trzydzieści dwie wspaniałe kolumny w stylu Najaków. Kolumny są w istocie rzeźbami bóstw i patronów dynastii Setupathich.

Na centralnym dziedzińcu znajduje się popularne sanktuarium Wisznu – Strażnika Ramasetu, czyli Sethu Madhaw. Pielgrzymi oddają także cześć ogromnej figurze Nandiego, która stoi przy wejściu na pierwszy dziedziniec. Po obu stronach wejścia znajdują się dwie kaplice: Ganeśy jako Wallabha Winajakara i Kartikeji jako Pana Subramanji. W zespole świątynnym, a konkretnie w świątyni Kaśiwiśwanatha, znajduje się jeszcze jedna linga Śiwy. Jak głosi tradycja, przyniósł ją Hanuman z Waranasi. Obok domu Kaśi Wiśwanathy, w osobnej kaplicy, mieszka Bogini Wiśalakszi Amman.

W obrębie murów świątynnych znajdują się dwadzieścia dwa baseny do kąpieli rytualnych (tirtha), w których pielgrzymi zanurzają się przed odprawieniem obrzędu dla Bóstw. Kąpiel zmywa grzechy, obdarza zdrowiem, pomyślnością i mądrością. Nazwy basenów nawiązują do bohaterów i zdarzeń z Ramajany: Mahalakszmi, Sawitri, Gajatri, Saraswati, Setu Madhawa, Gandhamadana, Kawatća, Gawaja, Nala, Nila, Śankha, Sakra, Brahmahatja Wimoćana, Surja, Ćandra, Ganga, Jamuna, Gaja, Śiwa, Satjamryta, Sarwa i Koti. Ostatni basen jest uważany za najbardziej uświęcony. Pochodzącej z niego wody używa się do obrzędów w świątyni, a nawet dostarcza do tirth w Waranasi. Pielgrzymi zanurzają się także w morzu, na pobliskiej plaży Agni tirtham.

Świątynia Ramanathaswamy, podobnie jak wiele innych świątyń, otrzymała wiele cennych darów od władców, a w nowszych czasach – od zamożnych darczyńców. Skarbiec świątynny znajduje się w pomieszczeniach środkowego kręgu. Można tam zobaczyć wspaniałą kolekcję złotej biżuterii, wysadzanej cennymi kamieniami oraz piękny, złoty palankin, w którym Pan Ramanatha był niegdyś wożony podczas świąt. Palankin został wykonany z tysiąca złotych monet.

Świątynia Ramanathaswamy powstała na chwałę Śiwy. Jego niezliczone wizerunki znajdują się każdym zakątku kompleksu i oddają one rozmaite aspekty i nastroje Bóstwa, na przykład: saumja, roudra i śanta – łagodność, gniew i spokój.

Śiwa jest Nataradźą, Mistrzem Tańca, tańczącym tandawa w aureoli płomieni. Jest On połączeniem puruszy i prakryti, co oddaje postać Ardhanariśwary – w połowie Śiwy, w połowie Parwati. Jako rozgniewany Tripurantaka dzierży wielki łuk, który posłużył mu do zniszczenia trzech miast jedną strzałą. Jako spokojny Dakszinamurti, Śiwa jest nauczycielem wszechświata. Siedzi On pod drzewem, twarzą na południe, otoczony przez mędrców wsłuchanych w Jego nauki.

Jako przystojny Ćandraśekhara, Śiwa zdobi swe czoło półksiężycem. Jako Hari Hara jest w połowie Śiwą, a w połowie Wisznu. Jako Bhikszatana, potężny jogin, reprezentuje współczujący aspekt ascety. Jako rozzłoszczony Bhajrawa, jest gniewnym Bogiem, który ściął głowę Dakszy. Jako Somaskanda jest królem bogów, siedzącym na tronie z Parwati, a za nimi stoi ich syn Skanda (Kartikeja). W obrębie murów znajdują się także liczne rzeźby przedstawiające różne aspekty Dewi i Wisznu.

Obrzędy, festiwale i targi

Pierwszy obrzęd w ciągu dnia zaczyna się zaraz po otwarciu bram, tzn. o godzinie 4.00. Jest to Pallijaraj diparadhana. Bóg jest budzony dźwiękiem konch i dzwonów oraz słowami kapłana: „Obudź się Panie Wszechświata, aby czynić dobro na pożytek całego świata. Łaskawie przyjmij mój hołd”.

Co dzień odbywa się sześć głównych obrzędów. Po wykąpaniu ling i ofiarowaniu im lekkiego posiłku, o godzinie 7.00 odbywa się Udjamarthanda pudźa. Kapłan ofiarowuje Bóstwu kadzidło, kamforę i płonące lampy. Trzeci obrzęd – Udajakala pudźa – zaczyna się o 10.00. Ta wyszukana ceremonia rozpoczyna się od przyniesienia wody z Kotitirtham na grzbiecie słonia. Czwarty obrzęd – Uććkala pudźa – zaczyna się południe.

Obrzęd piąty – Sajaraksza pudźa – zaczyna się o 18.00. Przy wejściu do sanktuarium muzycy grają na cześć Bóstwa. Ostatnia ceremonia – Ardhajma pudźa – zaczyna się o 21.00 i kończy ułożeniem Pana Ramanathy do snu. Pielgrzymi zbierają się w mahamandapie, aby obserwować ceremonie, a wielu włącza się do nich, kąpiąc lingi wodą z Gangi, którą przywieźli ze sobą. Za najświętszą uważa się gangajal zaczerpniętą w Waranasi i Kedarnath.

Festiwale odbywają się w świątyni przez cały rok. Niegdyś codziennie obwożono lingi w wozach, przy akompaniamencie muzyki, podczas gdy dewadasi (służki Bóstw), ubrane w proste szaty, z koralami rudraksza na szyi, tańczyły dla przyjemności Pana.

Najważniejszym świętem w Ramanathaswamy jest Mahaśiwaratri. Ma ono miejsce w tamilskim miesiącu masi (styczeń/luty) i trwa dwanaście dni. Święto upamiętnia wypicie trucizny, która wydobyła się na powierzchnię oceanu i zagroziła istnieniu świata. Według innej tradycji, tego dnia Śiwa spotkał Parwati. Obchody zaczynają się szóstego dnia kryszna paksza, czyli w kwartę ubywającego księżyca, a kończą pierwszego dnia nowiu. Uroczystości w Rameśwaram dorównują świetnością festiwalom w innych sanktuariach dźjotirling, tzn. w Waranasi i Madurai. Tego dnia wielbiciele nie kładą się spać przez całą noc, a Bóstwa – przyozdobione klejnotami, jedwabiem i kwiatami – udają się na procesję na wozach.

Latem, w tamilskim miesiącu wajkasi (maj/czerwiec), odbywa się festiwal Wasantotsawam. Zaczyna się on szóstego dnia kryszna paksza i trwa do pełni księżyca. Jedną z ceremonii jest kąpiel Bóstw, która zaczyna się od naniesienia chłodzącej pasty sandałowej, po czym Bóstwo obsypuje się płatkami kwiatów i obmywa wodą różaną.

Na pamiątkę ustanowienia Ramalingi przez Ramę latem odbywa się święto Ramalinga Pratisztha. Obchody trwają dziesięć i są odprawiane w tamilskim miesiącu ani (czerwiec/lipiec). W tymże miesiącu odbywa się siedemnastodniowy festiwal Thirukaljanam, podczas którego uwaga wielbicieli skupia się na Bogini. Tłum zabiera Ją na procesję w złotym palankinie po mieście, śpiewa i tańczy na Jej cześć. W lipcu ma miejsce festiwal Adi Amawasai, który przyciąga tysiące pielgrzymów. Charakterystycznym elementem tego święta jest zbiorowa kąpiel wiernych we wszystkich sadzawkach na terenie świątyni oraz na plaży Agni tirtham, która poprzedza przestąpienie progów sanktuarium.

W marcu/kwietniu Bóstwa odbywają podróż wozem podczas festiwalu Brahmotsawam. W lipcu/sierpniu wielbiciele celebrują zaślubiny Pana Ramanathy z Parwathawardhini Amman. We wrześniu/październiku, w tamilskim miesiącu purattaći, uwaga wielbicieli ponownie skupia się na Bogini. Święto upamiętnia Jej zwycięstwo nad zastępami demonów.

We wrześniu/październiku, w tamilskim miesiącu aipaći, odbywa się festiwal Skandasasti na pamiątkę zabicia przez Pana Subramanję demona Surana. W grudniu/styczniu, w tamilskim miesiącu margali, wielbiciele oddają cześć Ramie, a w styczniu/lutym, w tamilskim miesiącu taj, obchodzone jest święto Makara Sankranti.

Inne święte miejsca w Rameśwaram i okolicy

W Rameśwaram i okolicy znajduje się wiele miejsc o dużym znaczeniu religijnym. Upamiętniają one wydarzenia, które miały tam miejsce od pierwszej wizyty Hanumana, kiedy dotarł na wyspę szukając Sity, aż do powrotu Ramy z Sitą z Lanki.

Warto nadmienić, że Rameśwaram jest nie tylko sanktuarium śiwaickim i wisznuickim. Przybywają tam również sikhowie, ponieważ w XVI wieku pielgrzymkę do Rameśwaram odbył założyciel ich religii Guru Nanak.

Świątynia Kodandarama Swamy

Świątynia ta należy do najważniejszych na wyspie. Leży ona 8 kilometrów od świątyni Ramanathaswamy i upamiętnia spotkanie Wibhiszany, brata Rawany, z Ramą. Kiedy Rawana nie zgodził się oddać Ramie Sity, Wibhiszan porzucił brata i przyłączył się do Ramy. Po zabiciu Rawany, Wibhiszan został w tymże miejscu koronowany na króla Lanki. Oba zdarzenia uwieczniają malowidła na ścianach świątyni. Na ołtarzach znajdują się bóstwa Ramy, Sity, Lakszmana i Wibhiszana.

Obok świątyni znajdują się dwie święte sadzawki: Dźataju tirtham i Willandi tirtham. Świątynia była jedynym budynkiem w okolicy, który przetrwał potężny cyklon w grudniu 1964.

Dhanuszkodi

Dhanuszkodi znajduje się na granicy między Zatoką Palk, na północy a Zatoką Mannar, na południu oraz 20 kilometrów na południowy-wschód od Rameśwaram. W miejscu tym wody wielkiej Zatoki Bengalskiej wpadają do Oceanu Indyjskiego, przez co miejsce uważane jest za święte. Kroniki odnotowały wizyty wielu znamienitych osobistości, które przybywały, aby zanurzyć się w świętych wodach. Jedną z nich był sławny Krysznadewa Raja z Widźajanagaru, który przybył tutaj w XVI wieku, przypuszczalnie po podboju Lanki.

Pielgrzymi kąpią się w niewielkiej lagunie Ratnakara. Stara świątynia została zniszczona przez cyklon. Zastąpiła ją nowa świątynia Hanumana, wzniesiona w 1995 roku. Dhanuszkodi leży 20 kilometrów na południowy-wschód od Rameśwaram. Aby dotrzeć na miejsce, ostatnie trzy kilometry trzeba przejść pieszo. Według niektórych przekazów to w tym miejscu Rama rozpoczął budowę mostu na Lankę. Inne źródła lokalizują Ramasetu w Dewipattinam. Rama wykąpał się w Dhanuszkodi przed odbyciem pokuty za zabicie Rawany. W nawiązaniu do tamtego zdarzenia pielgrzymi odprawiają w Dhanuszkodi obrzęd pogrzebowy śraddha. Najkorzystniejszym okresem do kąpieli jest maj.

Pomnik Adi Śankaraćarji

W Rameśwaram, niedaleko plaży Agni Tirtham, znajduje się świątynia na pamiątkę Adi Śankaraćarji – świętego, filozofa i, według wiernych, awatara Śiwy. Wzniesiono ją w tradycyjnym stylu tamilskim, z śikharą nad garbha griha i kilkoma mandapami wokół głównego sanktuarium. W garbha griha stoi statua siedzącego Śankary naturalnej wielkości. Mistrza otaczają podobizny jego najważniejszych uczniów: Padmapady, który towarzyszył Śankarze w wyprawie do Badrinath oraz Sureśwara, Hastamalaka i Totaka. Jest tam także kaplica poświęcona Hanumanowi oraz kaplica z lingą symbolizującą dwanaście dźjotirling. Śankara miał odwiedzić wszystkie istniejące sanktuaria z dźjotirlingami: Rameśwaram, Waranasi, Dwarkę i Kedarnath. W Paduka Mandapam znajduje się relikwia z odciskiem stóp świętego.

W zespole świątynnym mieści się sala do medytacji i biblioteka, którą zdobi piękna figura Saraswati, bogini nauki, grającej na lutni. W obrębie murów wznosi się także świątynia Ganapatiego (Ganeśy), z szesnastoma figurami łaskawego Bóstwa, które opisuje hymn Dhjana śloka.

Sadzawki na terenie świątyni: Rama- i Lakszman Tirtham uświęcili kąpielą Rama i Lakszman.

Dewipattinam

Dewipattinam jest nadmorską wioską, położoną 14 kilometrów na północny-wschód od Ramanathapuram, na szlaku do Rameśwaram. W tym miejscu Rama modlił się do Matki Durgi przed rozpoczęciem inwazji na Lankę. Na brzegu morza Rama miał umieścić dziewięć kamieni symbolizujących dziewięć planet (nawagraha) i prosił je, by oświetliły swymi pomyślnymi promieniami Jego trudne przedsięwzięcie. Z powodu tego zdarzenia Dewipattinam bywa także nazywane Nawapaśanam, „dziewięcioma świętymi kamieniami”. Kamienie widać na plaży w pobliżu świątyni Thilakeśwar. Imię bóstwa w tej świątyni pochodzi od czczenia Go nasionami tila, czyli sezamu indyjskiego. Świątynia jest zadedykowana Śiwie i Durdze. Wewnątrz znajduje się piękne Bóstwo ośmioramiennej Durgi z orężem w dłoniach.

Podróż do Rameśwaram

Najlepsza pora odwiedzin

Październik do lutego, kiedy upały nie są dokuczliwe. Od kwietnia do lipca trwa pora monsunów, kiedy to temperatura i wilgotność są bardzo wysokie.

Telefoniczny numer kierunkowy: (91) 04573
Czas otwarcia świątyni: 4.00-13.00, 15.00-21.00

Święta

• Mahaśiwaratri w lutym/marcu (dokładną datę ustala się co roku na podstawie kalendarza księżycowego).
• _Ramalinga Pratisztha_w czerwcu.
• Tirukaljanam w lipcu.
• Adi Amawasai w lipcu.

Odległości do ważniejszych miejscowości w rejonie:

• Madurai: 173 km
• Kodaikanal: 283 km
• Thandźawur: 264
• Tirućirapalli: 259 km
• Chennai: 572 km
• Kanjakumari: 430 km

Najbliższe lotnisko

Madurai, 173 km, z którego można dostać się większości głównych miast Indii.

Najbliższy dworzec kolejowy

Rameśwaram, z którego można dostać się w głąb subkontynentu. Bezpośrednio do Chennai jadą Sethu Express i Rameśwaram Express. Podróż (bez zatrzymywania się na żadnych stacjach) trwa 15 godzin. Pociągi do Rameśwaram przychodzą z Madurai, Coimbatore, Ćidambaram i Tirupati.

Wycieczki autobusowe

Pielgrzymi odwiedzający Madurai mogą skorzystać z jednodniowych wycieczek do Rameśwaram (ok. 12 godzin). Autobus odbiera klientów bezpośrednio z hoteli w Madurai.

Gdzie się zatrzymać

W Rameśwaram nie brakuje hoteli i dharmaśali (pensjonatów dla pielgrzymów), lecz ich standard jest podstawowy. Podczas festiwali i od grudnia do lutego hotele są zwykle pełne, dlatego polecamy wcześniejszą rezerwację.

Wycieczki z Rameśwaram

• Uthirakosamagai. 18 kilometrów od Rameśwaram. Znajduje się tutaj stara świątynia Śiwy, z bóstwem wyrzeźbionym w szmaragdzie. W grudniu obchodzone jest święto Arudhra, które przyciąga licznych pielgrzymów.

• Wyspa Kurusadai. 23 kilometry od Rameśwaram. Raj dla miłośników przyrody, a zwłaszcza raf koralowych, które otaczają wyspę.

Temperatura

• latem maksymalnie: 37C, minimalnie: 30C.
• Zimą maksymalnie: 30C, minimalnie: 25C.