ŚiwaŚakti - Encyklopedia wiedzy o śiwie śakti

Kult Ganapatiego (Ganeśy) jest ważnym elementem religii bramińskiej w Orisie. Wizerunki syna Śiwy i Parwati, tego, który usuwa wszelkie przeszkody z drogi wielbiciela i zapewnia powodzenie jego wysiłkom, licznie występują w całym stanie. Jego głowa słonia wskazuje na „chłodny” umysł, a szczur w roli wierzchowca wskazuje na wytrwałość. Obie te cechy są kluczowe dla osiągnięcia sukcesu. Ganeś jest Bogiem, któremu w religii bramińskiej oddaje się cześć jako pierwszemu.

Przywództwo nad ganami, wiernymi sługami Śiwy, przydało mu imię Ganapati. Ganeśa zyskał także imię Winajaka – „usuwającego przeszkody”. Zapiski z pism na temat Jego narodzin mogą wywołać konsternację. Według Brahmapurany Parwati stworzyła Go podczas medytacji. A w innym miejscu tego samego dzieła znajdujemy informację, że Parwati ulepiła syna z własnego naskórka. Ganeś jako potomek Parwati i Śiwy jest nazywany w puranach – Ambikanandana.

Kult Ganapatiego zyskał na znaczeniu prawdopodobnie w VI wieku. Z tego okresu pochodzi najstarszy znany wizerunek Bóstwa, znaleziony we wnęce świątyni Śiwy w Bhumarze. Ganapati jest obecny niemal we wszystkich świątyniach w Indiach i świątynie w Orisie nie są pod tym względem wyjątkiem. Pojawia się On jako Parśwadewata w świątyniach Śiwy lub zamieszkuje w oddzielnych budynkach na terenie większych zespołów świątynnych poświęconych Jego boskim rodzicom. Najstarsze wizerunki Ganeśy w Orisie pochodzą z VII wieku.

Palmę pierwszeństwa w tej kategorii dzierży figura Ganeśy ze świątyni Paraśurameśwary w Bhubaneśwarze. Została ona wyrzeźbiona po prawej stronie bramy Torana, na północno-zachodniej ścianie świątyni. Ganeś trzyma charakterystyczne dla swej postaci atrybuty takie jak: kuthara (topór), modaka (słodka kulka), dźapamala (różaniec) i rzodkiewka. Brakuje Jego „wierzchowca” – szczura. Otacza Go za to Siedem Boskich Matek (Saptamatrika: Brahmani, Wajsznawi, Maheśwari, Kaumari, Warahi, Indrani i Ćamundi).

Wizerunki Ganeśy parśwadewaty, pochodzące z tego samego okresu, znajdują się w świątyni Swarnadźaleśwary w Bhubaneśwarze, w świątyni Paśćimeśwary w Talcherze i w świątyni Dakszineśwary w Budagaon (okręg Gandźam).

Wizerunki Ganeśy z VIII wieku znajdują się w świątyniach: Mukteśwara, Śiśireśwara, Wajtal, Kedareśwara i Lingaradźa w Bhubaneśwarze, w świątyni Śiwy w Delangu, w świątyni Bateśwara w Balurze (okręg Gandźam), w świątyni Rameśwara w Baud, w świątyni Kićakeśwari w Khićingu (okręg Majurbhandź), w świątyni Dźagannatha w Puri, w świątyni Maninageśwara w Balasore i w świątyni Kali w okręgu Koraput. Słynnym i starym sanktuarium Ganeśy jest świątynia Mahawinajaka, niedaleko Ćandikholu, w okręgu Dźajpur (Orisa). Nie mniej znane są sanktuaria Ganeśy w Khićingu (okręg Majurbhandź) i w Karamuli (okręg Dhenkanal).

Posągi i płaskorzeźby Ganeśy w Orisie dzieli się generalnie na trzy kategorie. Do pierwszej zaliczają się wizerunki Boga siedzącego (asina) na bhadrasanie lub padmasanie jak Parwati, bez szczura, będącego Jego wierzchowcem. Ganeśa trzyma w czterech dłoniach rzodkiewkę, różaniec (dźapamala), wzniesiony topór (kuthara) i miskę/tacę ze słodyczami. Węże formują Jego pas i nić bramińską. Wizerunki siedzącego Ganeśy należą do najstarszych wizerunków Bóstwa w Orisie (od VII wieku). Do drugiej kategorii należą wizerunki Ganeśy na szczurze. Bóstwo jest na nich ukazane w pozycji stojącej (sthanaka), trzyma wyższą prawą ręką ułamany kieł, w dolnej prawej ręce – różaniec, a w dolnej lewej ręce topór trzonkiem do góry. Wąż jest Jego nicią bramińską, a głowę zdobi korona ze splątanych włosów (dźatamukuta). Stojący Ganeśa należy w Orisie do rzadkości. Takie wizerunki powstawały w IX wieku, za panowania dynastii Somawamśa. Trzecią kategorię tworzą wizerunki tańczącego Ganeśy (nrytja). Przewyższają one opisane powyżej wizerunki pod względem artystycznego kunsztu. Zaczęły one powstawać począwszy od XI wieku.

Kulminacją czci dla Ganeśy są coroczne obchody Ganeś ćaturthi, które mają miejsce czwartego dnia jasnej kwadry księżyca w miesiącu bhadraw.