Polub nas na Facebooku

Encyklopedia

Śiwaizm dawniej i dziś

W ciągu swej długiej historii śiwaizm zróżnicował się na wiele gałęzi, z których każdą wyróżnia specyficzna filozofia, kultura i język. Od Himalajów po Śri Lankę i od Morza Arabskiego po Zatokę Bengalską kult Śiwy rozwijał się w obrębie sześciu głównych tradycji: śajwa (Śiwa) siddhanta, śiwaizm paśupata, śiwaizm kaszmirski, śiwaizm wira, siddha siddhanta i Śiwa adwajta. Podział ten, jakkolwiek użyteczny, nie obejmuje wszystkich nurtów religii. Poza wymienionymi nurtami funkcjonuje 13 milionów wielbicieli Śiwy w Nepalu, kilka milionów na Jawie (kult Śiwy jako Batary i Maharadźy Dewy) i 3 miliony na innych wyspach Indonezji. Są to również smartowie: wielbiciele Ganeśy, Murugana (Kartikeja) i Śiwy, zwolennicy Ajjappana (syn Śiwy i Mohini, wcielenia Wisznu), śiwaici z Kaszmiru, z których niewielu utożsamia się ze szkołą kaszmirskiego śiwaizmu czy śiwaici z Tamilnadu, którzy także nie należą do lokalnej szkoły śajwa siddhanta.

Fundament szkół śiwaickich tworzą śiwaickie agamy. System filozoficzny przedstawiony w tych księgach w sporej części adoptowały wszystkie z nich. Agamy mają wymowę teistyczną. Śiwa jest w nich Najwyższym Panem, immanentnym i transcendentnym (obecnym w stworzeniu, lecz jednocześnie od niego niezależnym), przyjmującym czczenie jako osobowy Bóg i doświadczanym dzięki praktyce jogi. Są to wspólne elementy dla wszystkich szkół.

Tradycja wywodząca się z tych ksiąg przyjmuje następujące doktryny:

  1. pięć mocy Śiwy: twórczą, podtrzymującą stworzenie, niszczącą, a także łaskę odkrywającą i skrywającą;
  2. trzy kategorie: pati (Bóg), paśu (dusze) i paśa (więzy);
  3. trzy rodzaje więzów: anawa (złudne ego, świadomość „ja i moje” jako istoty odrębnej od Śiwy), karma (czyn wiążący duszę z doczesnym światem) i maja (ułuda zasłaniająca rzeczywistość);
  4. potrójna moc Śiwy – iććha (siła czy moc woli, siła postanowienia, dotrzymywanie zobowiązań), krija (żeńska moc działania, siła aktywnego życia) i dźńana śakti (moc mądrości, potęga zrozumienia i wiedzy);
  5. trzydzieści sześć tattw, czyli kategorii istnienia (od pięciu podstawowych elementów do Boga);
  6. potrzeba przyjęcia satguru (autoryzowanego przewodnika duchowego) i inicjacji;
  7. potęga mantry;
  8. cztery ścieżki prowadzące adepta do wyzwolenia:
    1. ćarja – posługi w świątyniach i pomaganie innym wielbicielom,
    2. krija – ceremonie religijne,
    3. joga – praktyki medytacyjne,
    4. dźńana – poznanie Iśwary (Boga) jako saguna Brahmana (Brahmana posiadającego cechy).

Monizm, dualizm oraz poglądy pośrednie można znaleźć w samych agamach, zrozumiałe jest zatem, że różne szkoły w nich upatrują swe źródło. W istocie, i w przeszłości, i obecnie znajomość tych pism ograniczała się do wąskiego grona uczonych. Wiele z nich jest utrwalona wyłącznie na liściach palmowych, co poważnie zawęża krąg odbiorców. O wiele dostępniejszym źródłem śiwaickich wierzeń są purany, będące zapisem opowieści o Bogu w zgodzie z filozofią agam.

Drugim źródłem i kanałem przekazu tradycji jest świątynia Śiwy, gdyż ceremonie w niej odprawiane opisano w agamach. Kapłani korzystają z tzw. paddhati, które są zbiorem wskazówek na temat liturgii (np. śodasza upaćaras, czyli szesnaście czynności pudźy, takich jak: ofiarowanie pożywienia, kadzideł, wody, ognia, itd.). Trzecim kanałem przekazu są pieśni świętych, które w prostych słowach oddają głęboki filozoficzny przekaz. Czwartym kanałem przekazywania tradycji jest ustny przekaz nauczycieli, swamich, panditów, śastrich, kapłanów i starszych.

Taki model przekazu sprawia, że w przypadku śiwaizmu nie można mówić o jednej, hierarchicznie kultywowanej tradycji. Raczej mamy do czynienia z setkami zróżnicowanych tradycji, przy czym niektóre mają miliony zwolenników, inne zaś niewielu. Bywa, iż różnią się one od siebie diametralnie. Na jednym biegunie mamy szkoły ortodoksyjne i nabożne, na drugim szczątkowe grupy Kapalików i Aghorów, których drastyczne praktyki nie mieszczą się w nurcie kultury bramińskiej. Dla jednych Śiwa jest potężnym Panem zniszczenia, dla drugich – i tych jest zdecydowana większość – miłosiernym, łagodnym Panem, który kocha swych wielbicieli. Dla nich wszystkich śiwaizm nie jest szkołą czy filozofią, lecz sensem istnienia, codziennym życiem. Śiwaizm jest dla nich synonimem miłości do Śiwy, którą okazują, stosując się do tradycji wspólnoty czy rodziny. Uczestniczą w obrzędach świątynnych i rytuałach przejścia. Modlą się, pielgrzymują, medytują i praktykują jogę. Śpiewają pieśni, słuchają i opowiadają zdarzenia z puran, recytują fragmenty pism. Warto jednak zapoznać się z formalnymi nurtami myśli, które zasilają śiwaicką tradycję. Ich prezentację rozpoczniemy od najpowszechniejszego dzisiaj nurtu – Śiwa (Śajwa) siddhanty.