ŚiwaŚakti - Encyklopedia wiedzy o śiwie śakti

Paśupatowie (od „paśupati” – Pan Dusz, imię Śiwy) są najstarszą znaną grupą śiwaickich ascetów. Przemierzali oni niegdyś subkontynent odziani w skóry jeleni i korę, z żelaznymi trójzębami w dłoniach i małymi zawiniątkami, które zawierały cały ich dobytek. Paśupatowie całkowicie poświęcali się wielbieniu Śiwy. Nie obchodził ich świat ani życie nawet w społeczeństwie kierowanym przez wedyjskich kapłanów.

Ich sposób życia i praktyki zostały w przeszłości opisane przez zwykle nieprzychylnych im kronikarzy. Dlatego trudno sobie wyrobić o nich obiektywną opinię. Paśupatowie przyjmowali w swe szeregi każdego, bez względu na przynależność klasową. Z czasem jednak, gdy popularność grupy wzrosła i przyłączyło się do niej wielu braminów, wpływ tych ostatnich stał się na tyle znaczny, że zwyczajowo paśupata musiał być braminem. Nieznane są relacje, jakie panowały w przeszłości między tymi ascetami a ascetami buddyjskimi.

Ścieżka paśupatów charakteryzowała się surowością i poświęceniem w celu zasłużenia sobie na współczującą łaskę (karunja) Pana Śiwy. Wyrzeczeniu towarzyszyły obrzędy do Śiwy, przeświadczenie, iż kosmos jest „tworzącym się” Śiwą oraz żarliwa miłość do Śiwy. Podstawą praktyki duchowej były ścisłe reguły etyczne (jama, nijama), które kładły nacisk na abstynencję seksualną (brahmaćarja), niekrzywdzenie (ahinsa) i wyrzeczenie (tapas). Praktyki paśupatów dzieliły się na kilka etapów. Najpierw składali śluby i we własnym gronie: śpiewali, tańczyli i śmiali się „jak odurzeni”. Następnie wnikali in cognito do społeczeństwa. Będąc wśród ludzi, szokowali swym zachowaniem. Na przykład udawali kulawych, gwałtownie gestykulowali, wydawali z siebie nieartykułowane dźwięki lub wygadywali bzdury. Miało to na celu samooczyszczenie, wykorzenienie egoizmu, wyzbycie się potrzeby akceptacji przez wspólnotę czy przyjaciół oraz zrozumienie, iż dobro i zło, przyjemne i nieprzyjemne oraz inne ludzkie uczucia są tym samym, jeśli wystarczająco mocno kocha się Śiwę. Paśupatowie w ten sposób zrywali więzi ze społeczeństwem i swoim człowieczeństwem.

Po powrocie do własnego grona, praktykowali wyrzeczenia, następnie porzucali wszelkie działanie, aby poświęcić się kundalini jodze i osiągnąć stałą bliskość z Śiwą. Wzmacnianiu więzi z Panem towarzyszyło zdobycie nadnaturalnych mocy, w tym wszechwiedzy. Paśupatowie wierzyli, że na miano ascety zasługuje osoba nieugięta w swych praktykach, zawsze wierna regule i jednakowa wobec pochwał i zniewag. Śri Kaundinja napisał w komentarzu Pańćartha Bhaszja do Paśupata sutry (VI wiek), że jogin paśupata powinien: „wyglądać niczym szaleniec i nędzarz, pozwolić swobodnie rosnąć swym włosom, brodzie i paznokciom, być brudny i zaniedbany. W ten sposób odetnie się od swej kasty (warna) i powinności swego etapu w życiu (aśrama), a wznieci w sobie moc zobojętnienia”.

Paśupatyzm odrzuca logikę i zachwala sadhanę, duchową praktykę, jako środek do zdobycia miłosierdzia (karunja) Pana Śiwy. Sadhana przebiega od „czynu” do „bezczynu”. Na czyn składają się: obrzęd, pokuty, intonowanie imienia Śiwy na koralach, pokrywanie ciała popiołem i okazywania miłości Śiwie.

Drogę paśupatów miał ustanowić sam Pan Śiwa, który pokazał ją wielkim mędrcom. Na przełomie II i III wieku n.e., urodził się Lakuliśa², najbardziej znany satguru paśupatów. Według pisma Karawana Mahatmja, chłopiec już w pierwszych miesiącach życia przejawił niezwykłe duchowe moce, lecz po siedmiu miesiącach zmarł. Matka, zgodnie z tradycją, spławiła ciało niemowlęcia rzeką, skąd żółwie zabrały je do sanktuarium Śiwy. Wtedy chłopiec zmartwychwstał i został wychowany na ascetę. Według innych źródeł Lakuliśa był pustelnikiem, który po śmierci został przywrócony do życia przez Śiwę. Pan Śiwa miał wstąpić w Lakuliśę, aby nauczać paśupata dharmy. Miejscowość, w której Lakuliśa urodził się nosi nazwę Kajawarohana („inkarnacja w cudzym ciele”). Do dziś na pamiątkę cudu obchodzony jest w niej coroczny festiwal.

Lakuliśa w swych sutrach przedstawił surowe zasady postępowania i jogi, ograniczył wstęp w szeregi paśupatów dla trzech wyższych stanów (braminów, kszatrijów i wajśjów). Ten ostatni wymóg łączy jego szkołę z ortodoksyjną tradycją wedyjską. Z ascetycznej ścieżki paśupatów narodziła się także popularna ścieżka dla prowadzących życie rodzinne.

Ośrodki paśupatów rozsiane są po całych Indiach. Czci się w nich często Lakuliśę jako Śiwę. Wizerunek satguru, nagiego i w pozycji lotosu, z kijem dandą w lewej dłoni i cytryną w prawej, widnieje na lingach. Najważniejszą świątynią paśupatów jest Somnath w Gudźaracie, wielokrotnie burzona i odbudowywana.

Chiński podróżnik Hsuen Tsang napisał w VII wieku, że w owym czasie Waranasi zamieszkiwało dziesięć tysięcy paśupatów. W VIII wieku tradycja dotarła do Nepalu, gdzie zbudowano słynną świątynię Paśupatinath. W średniowieczu paśupatyzm rozprzestrzenił się w zachodnich, północno-zachodnich i południowo-wschodnich Indiach. W XV wieku jego wpływy ograniczały się do kolebki nurtu, czyli do Gudźaratu i regionu Himalajów.

Zgodnie z tradycją, najgłębsze nauki paśupatów wyjawiane są wyłącznie sprawdzonym i godnym kandydatom. Najważniejsze dzieła paśupatów to Paśupata sutry, których autorstwo przypisuje się Lakuliśe, Pańćartha Bhaszja – komentarz do sutr autorstwa Kaundiniji oraz Mrygendra agama.

Do czasów Lakuliśy filozofia paśupatów była dualistyczna. Niewiele o niej wiadomo, ponieważ nie zachowały się żadne źródła. Ale w oparciu o myślicieli, którzy odwoływali się do tej tradycji, udało się ustalić, że paśupatowie uważali Śiwę jedynie za sprawczą przyczynę wszechświata, a nie przyczynę materialną. Pięć podstawowych kategorii tworzyły: przyczyna, następstwo, związek, obrzęd i wyzwolenie. Tę ostatnią kategorię definiowali jako stan wolny od bólu. Według nich dusza nie wtapiała się w Śiwę. Bóg może zmieniać bieg zdarzeń w świecie i w życiu człowieka według swego życzenia. Bóg nie jest uzależniony od karmy jednostki.

System Lakuliśy podtrzymał ideę pięciu kategorii, ale za cel duszy uznawał osiągnięcie boskiej doskonałości. Bóg w jego doktrynie był także materialną przyczyną świata. Dusza, paśu, jest oddzielona od Śiwy przez paśa – zanieczyszczenia. Dusza zachowuje indywidualność w wyzwolonym stanie (sajudźja), definiowanym jako bliskość, a nie całkowita jedność z Bogiem. Pan Śiwa nie „włada” wyzwolonymi duszami.

Grupa kapalików (nosicieli czaszek) wyodrębniła się z paśupatów i została opisana przez swych oponentów jako wyuzdani pijacy, zajmujący się czarną magią i składający ofiary z ludzi. Nie wszystkie relacje są tak jednoznacznie negatywne. W starożytnym sanskryckim dramacie Malati Madhawa, bohater kapalika mówi: „Zajmowanie się wyłącznie żebraniem, pokutami czy obrzędami jest łatwe. Naprawdę trudne jest poświęcenie się wyłącznie poznaniu Jaźni”. Współcześni kapalikowie zbierają jedzenie do czaszek, najchętniej bramińskich, ale poza tym wydają się mieć niewiele wspólnego ze swymi niesławnymi poprzednikami³. Podróżnicy z Europy i krajów arabskich utożsamiali niegdyś kapalików z innymi joginami, czego pokłosiem są mity o okrucieństwie hinduskiej religii.

W VII wieku, z tradycji paśupatów wyodrębnili się kalamukhowie (czarnolicy), którzy ustanowili dobrze zorganizowaną strukturę społeczną. Mieli własne świątynie i klasztory, głównie na obszarze obecnego stanu Karnataka. Podobnie jak w przypadku paśupatów, dawni kronikarze nie byli dla kalamukhów łaskawi. Nie zachowały się ich dzieła, stąd wiedza na ich temat jest dzisiaj ograniczona. W jednej z ich świątyń zachowała się inskrypcja z 1162 roku: „Miejsce poświęcone praktykom świętych śiwaickich, wiodących życie w celibacie, miejsce dla cichego zgłębiania czterech Wed, ksiąg o jodze i do nauki, miejsce, w którym karmi się biednych i bezbronnych,[…] muzycy i bardowie, których powinnością jest budzić swych panów muzyką, […] dla żebraków, […] miejsce, gdzie przyjmuje się i opiekuje chorymi, miejsce, gdzie zapewnia się opiekę wszystkim żywym istotom”. Wśród badaczy panuje przekonanie, że z kalamukhów wywodzi się szkoła śiwaizmu wira (lingajatów), która przypuszczalnie przejęła świątynie i klasztory tych pierwszych.

¹Lakuliśa, (ok. 200 r. n.e.) ważny nauczyciel śiwaickiej sekty Paśupata. Imię znaczy dosłownie: pan z maczugą. Urodził się w rodzinie bramińskiej w Kajawarohana (obecnie Karwan) w okręgu Wadodara (Gudźarat). Linga Purana przedstawia go jako ostatniego, 28. Awatara, Śiwy i twórcę jogi. Księga nadmienia, iż Lakuliśa miał czterech uczniów: Kauruśję, Gargę, Mitrę i Kuśikę. Według innego przekazu (Avanti Khanda Skanda Purany), Lakuliśa i jego czterech uczniów, podczas pobytu w Mahakalawanie zaistalowało lingę zwaną Kajawarohaneśwara.

²W Prabodhaćandrodaja, sztuce z XI wieku, jeden z kapalików mówi: Mój naszyjnik i moje ozdoby zrobione są z kości ludzkich. Mieszkam wśród prochów zmarłych i jadam z czaszek [...]. Płyny pijemy z czaszek braminów; nasze święte ognie są zasilane mózgami i płucami ludzkimi zmieszanymi z ich mięsem, uspokajamy straszliwego boga ofiarami ludzkimi, pokrytymi świeżą krwią, która tryska z ran ich gardzieli [...]. Taka jest potęga naszej religii, że rozkazuję Hari-Harze i największym i najstarszym bogom; zatrzymuję planety na ich drodze po niebie [...], Wikipedia, Kapalikowie.